Warunki życia i pracy: Polska

Wdrażanie

Staż dla osoby zarejestrowanej w Powiatowym Urzędzie Pracy jako bezrobotna

Ten typ stażu organizowany jest zgodnie z przepisami ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i odbywa się na podstawie umowy zawartej przez Starostę powiatu z pracodawcą, według programu określonego w umowie. Przy ustalaniu programu stażu powinny być uwzględnione predyspozycje psychofizyczne i zdrowotne, poziom wykształcenia oraz dotychczasowe kwalifikacje zawodowe bezrobotnego.

Program stażu powinien określać:

1. nazwę zawodu lub specjalności, której program dotyczy;
2. zakres zadań wykonywanych przez bezrobotnego;
3. rodzaj uzyskiwanych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych;
4. sposób potwierdzenia nabytych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych;
5. opiekuna osoby objętej programem stażu.

Starosta powiatu kontroluje przebieg stażu i to, czy odbywa się on zgodnie z zawartą umową. Po jego zakończeniu wydaje osobie bezrobotnej zaświadczenie o odbyciu stażu.

Praktyka zawodowa dla uczniów szkół prowadzących kształcenie zawodowe 

Praktyki zawodowe realizowane są na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu, którą zawiera  dyrektor szkoły z podmiotem przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu, w tym praktykę zawodową. 

Umowa o praktyczną naukę zawodu, w tym praktykę zawodową określa: 

1. nazwę i adres podmiotu przyjmującego uczniów na praktyczną naukę zawodu oraz miejsce jej odbywania;
2. nazwę i adres szkoły kierującej uczniów na praktyczną naukę zawodu;
3. zawód, w którym będzie prowadzona praktyczna nauka zawodu;
4. listę zawierającą imiona i nazwiska uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu, z podziałem na grupy;
5. formę praktycznej nauki zawodu: zajęcia praktyczne lub praktyki zawodowe, i jej zakres, w przypadku zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców;
6. terminy rozpoczęcia i zakończenia praktycznej nauki zawodu;
7. prawa i obowiązki stron umowy;
8. sposób ponoszenia przez strony umowy kosztów realizacji praktycznej nauki zawodu wraz z kalkulacją tych kosztów;
9. dodatkowe ustalenia stron umowy związane z odbywaniem praktycznej nauki zawodu.

Staże/ praktyki na wolnym rynku

Staże i praktyki zawodowe podejmowane na wolnym rynku pracy są realizowane w oparciu o różne rodzaje umów zawieranych między pracodawcą a stażystą/praktykantem, np. może to być umowa o pracę na czas określony,  umowa zlecenie, czy wykonywanie pracy na zasadzie wolontariatu. 

Praktyki absolwenckie

Jest to rodzaj umowy cywilno-prawnej zawieranej między praktykantem i pracodawcą. W przypadku ubiegania się o praktykę absolwencką nie jest wymagane pośrednictwo urzędu pracy, czy uczelni, a pracodawca sam decyduje o przyjęciu praktykanta. Ważne jest, aby osoba ukończyła gimnazjum i w dniu rozpoczęcia praktyki nie ukończyła 30 lat. Jeżeli praktykant w trakcie odbywania praktyk kończy 30 lat, praktyka nie zostaje przerwana i może być kontynuowana do końca trwania umowy. Nie jest także wymagane, aby praktykant posiadał polskie obywatelstwo, wystarczy że obcokrajowiec ma ukończoną szkołę równorzędną do polskiego gimnazjum.

Praktyka zawodowa

Umowa o praktykę zawodową jest umową cywilno-prawną, sporządzona powinna być na piśmie i zawierać w szczególności:

1. rodzaj pracy, w ramach której praktykant ma uzyskiwać doświadczenie i nabywać umiejętności praktyczne;
2. okres odbywania praktyki;
3. tygodniowy wymiar czasu pracy w ramach praktyki;
4. jeżeli praktyka ma charakter odpłatny, wysokość wynagrodzenia.

Pracodawca musi zapewnić praktykantowi warunki tożsame z warunkami określonymi w przepisach dotyczących Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (BHP). Ponadto w odniesieniu do odbywającej praktyki osoby stosuje się przepisy mówiące o równym traktowaniu. Oznacza to zakaz dyskryminacji ze względu na rasę, narodowość, wiek, płeć, wyznanie czy niepełnosprawność.

Praktyka zawodowa nie może być dłuższa niż 3 miesiące i w myśl regulacji po wykorzystaniu tego okresu nie można zawrzeć po raz kolejny umowy z tą samą firmą, nawet po dłuższej przerwie. Czas pracy praktykanta nie może przekraczać 8 godzin na dobę, przeciętnie 40 tygodniowo w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Praktykant ma również prawo do nie mniej niż 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie i 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego.

Po zakończeniu praktyki zawodowej pracodawca zobowiązany jest wystawić zaświadczenie o odbyciu praktyki, które zawierać powinno: okres realizowania praktyki, ilość godzin, rodzaj zadań, które wykonywał praktykant oraz ewentualną opinię o praktykancie.

Warunki życia i pracy

Informacje znajdują się w sekcji „Życie i praca” na portalu EURES.

Gdzie znaleźć możliwości

Informacje o stażach dla bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy są publikowane w Centralnej Bazie Ofert Pracy (https://oferty.praca.gov.pl/) oraz są dostępne bezpośrednio w powiatowych urzędach pracy.

Informacje na temat praktyk absolwenckich są publikowane:

1. bezpośrednio przez podmioty przyjmujące praktykantów;
2. przez akademickie biura karier przy instytucjach szkolnictwa wyższego;
3. przez podmioty gromadzące i przekazujące informacje o wakatach za pośrednictwem systemów ICT (np. przez portale z ofertami pracy, portale dla uczniów/studentów, portal „Zielona Linia” oraz inne podmioty).

Poszczególne instytucje szkolnictwa wyższego publikują informacje na temat praktyk i staży np. za pośrednictwem akademickich biur karier. W przypadku większych instytucji szkolnictwa wyższego poszczególne wydziały często same zapewniają studentom możliwość wzięcia udziału w praktykach i stażach.

Informacje na temat miejsc organizacji zajęć praktycznych / praktyk dla uczniów kształcących się w systemie szkolnictwa przekazuje się indywidualnie lub za pośrednictwem stron internetowych odpowiednich szkół.

Ogłoszenia dotyczące praktyk w instytucjach administracji publicznej dla uczniów i studentów oraz staży i praktyk oferowanych przez pracodawców na tzw. wolnym rynku są publikowane w Centralnej Bazie Ofert Pracy.

Dofinansowanie i wsparcie

Staż jako forma aktywizacji zawodowej osób zarejestrowanych jako bezrobotne i instrument zapewniający tym osobom możliwość nabycia umiejętności zawodowych

Osobie będącej na tego typu stażu przysługuje stypendium w wysokości odpowiadającej 120% zasiłku dla bezrobotnych, wypłacanego przez Powiatowy Urząd Pracy, który w imieniu właściwego Starosty powiatu skierował dana osobę na staż.

Praktyki zawodowe dla uczniów szkół prowadzących kształcenie zawodowe (z wyłączeniem branżowych szkół I stopnia)

Uczeń lub słuchacz szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe nie otrzymuje wynagrodzenia związanego z realizacją praktyk zawodowych.

Praktyki zawodowe realizowane na studiach

Student podczas praktyki zawodowej realizowanej podczas studiów zwykle nie otrzymuje wynagrodzenia.

Obowiązkowe praktyki/staże wymagane po ukończeniu kształcenia w celu uzyskania dostępu do zatrudnienia w zawodach regulowalnych  

Szczegółowych informacji udziela właściwy organ dla danego zawodu regulowanego.

Staże/praktyki oferowane przez pracodawców na wolnym rynku, w tym praktyka absolwencka

Kwestie wynagrodzenia za pracę wykonywaną podczas staży i praktyk na wolnym rynku są ustalane indywidualnie między osobą podejmującą się wykonywania stażu lub praktyki a podmiotem przyjmującym na staż lub praktykę.

W odniesieniu do praktyki absolwenckiej przepisy prawa nie narzucają odpłatności za praktyki absolwenckie co oznacza, że strony mogą ustalić jej płatny lub nieodpłatny charakter. W przypadku płatnych praktyk absolwenckich wynagrodzenie nie może być wyższe niż dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (przepisy prawne nie nakazują odprowadzania składek z tytułu tego typu praktyki).

W wypadku praktyki absolwenckiej świadczonej nieodpłatnie, umowa może zostać rozwiązana w każdej chwili przez dowolną ze stron. Jeżeli praktykant otrzymuje wynagrodzenie, umowa może być rozwiązana z zachowaniem siedmiodniowego terminu wypowiedzenia. Rozwiązanie umowy dokonane powinno być na piśmie.

Staże uczniowskie u pracodawców dla uczniów szkół prowadzących kształcenie zawodowe tj. uczniów branżowej szkoły I stopnia niebędących młodocianymi pracownikami i uczniów technikum)

Uczeń odbywający staż uczniowski otrzymuje miesięczne świadczenie pieniężne, chyba że strony umowy o staż uczniowski, postanowią, że staż jest odbywany nieodpłatnie.

Wysokość miesięcznego świadczenia pieniężnego nie może przekraczać wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Warunki życia i pracy

Pracownicy młodociani

Młodociani pracownicy są zatrudnieni u pracodawcy na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Kwestie warunków pracy i wynagradzania w przypadku zatrudniania  młodocianych pracowników reguluje Kodeks Pracy, a także akty wykonawcze. 

Program przygotowania zawodowego młodocianych w zawodach szkolnych oparty jest o podstawy programowe kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego, określonych w przepisach prawnych, a w przypadku zawodów odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła na standardach wymogów egzaminacyjnych ustalonych przez Związek Rzemiosła Polskiego.

Przygotowanie zawodowe dorosłych

Przygotowanie zawodowe dorosłych jako forma aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy realizowane jest na podstawie umowy zawieranej między Starostą powiatu a pracodawcą lub między Starostą powiatu, pracodawcą i instytucją szkoleniową.  Ponad 80% programu przeznaczone jest na komponent praktyki u pracodawcy. Część teoretyczna programu (nie więcej niż 20% programu) realizowana może być przez pracodawcę lub instytucję szkoleniową..

Ten typ przygotowania zawodowego dorosłych dla osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy nie ma charakteru zatrudnienia.

Gdzie znaleźć możliwości

Informację o miejscach, w których może się odbywać przygotowanie zawodowe młodocianych, posiadają izby rzemieślnicze i cechy rzemiosł, Ochotnicze Hufce Pracy. Informację o możliwości podjęcia przygotowania zawodowego jako pracownik młodociany kandydaci uzyskują też bezpośrednio u konkretnych pracodawców. 

W przypadku przygotowania zawodowego dorosłych, stosownych informacji należy poszukiwać w Centralnej Bazie Ofert Pracy oraz bezpośrednio w powiatowych urzędach pracy.

Finansowanie i wsparcie

Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników

Kwestie wynagradzania w przypadku zatrudniania pracowników młodocianych regulują przepisy prawa pracy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. z 2018 r. poz. 2010 z późn. zm.). Pracodawcy płacą pracownikom młodocianym wynagrodzenie, które jest refundowane ze środków Funduszu Pracy wraz ze składkami na ubezpieczenie społeczne od tego wynagrodzenia.

Młodocianemu w okresie nauki zawodu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Stosunek procentowy wynagrodzenia:

1. w pierwszym roku nauki - nie mniej niż 8%;
2. w drugim roku nauki - nie mniej niż 9%;
3. w trzecim roku nauki - nie mniej niż 10%;

W  przypadku przyuczenia do wykonywania określonej pracy -  nie mniej niż 7% .

Bezrobotnemu w okresie odbywania przygotowania zawodowego przysługuje stypendium w wysokości 120% kwoty zasiłku dla bezrobotnych wypłacanego przez Powiatowy Urząd Pracy.

Dostęp do mieszkań

Obywatele państw członkowskich UE lub EFTA mogą zarówno wynajmować mieszkania, jak i uzyskać prawo własności lokalu mieszkalnego na zasadach dotyczących obywateli polskich – przepisy polskie nie dyskryminują tych obywateli w dostępie do mieszkań i instrumentów wspierających ich najem lub zakup. 

Zakup mieszkania lub domu na własność

Mieszkań lub domów do nabycia na własność można poszukiwać we własnym zakresie czytając ogłoszenia w gazetach oraz na stronach internetowych, dając własne ogłoszenia do gazet i portali internetowych oraz przy pomocy pośrednika w obrocie nieruchomościami.

Mieszkanie na rynku pierwotnym można zakupić najczęściej w standardzie do wykończenia. Istnieje również spory rynek wtórny, na którym dostępne są mieszkania w różnym standardzie oraz lokalizacji.

Korzystanie z usług pośrednika w obrocie nieruchomościami zwiększa koszt poszukiwania zakwaterowania o wysokość prowizji płaconej temu pośrednikowi. Przy zakupie stanowi ona ok. 2-3% ceny mieszkania. Wszelkie czynności wykonywane przez pośrednika w obrocie nieruchomościami powinny być poprzedzone zawarciem umowy pośrednictwa. W umowie pośrednictwa należy zawrzeć, jakie konkretnie czynności zawodowe wykona pośrednik i w związku z tym jakie przysługuje mu wynagrodzenie. W umowie tej wskazuje się także pośrednika odpowiedzialnego za jej wykonanie oraz oświadczenie o posiadanym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem czynności pośrednictwa. Umowa pośrednictwa jest umową tzw. „starannego działania”, a nie "rezultatu". Pośrednik zobowiązuje się więc np. nie do znalezienia, ale do poszukiwania mieszkania.

Jeśli sami szukamy nowego mieszkania lub domu w celu zakupu, możemy udać się do biura sprzedaży wybranego dewelopera lub spółdzielni mieszkaniowej. Ważne jest sprawdzenie inwestycji pod względem prawnym (np. czy ma pozwolenie na budowę, jaka jest planowana zabudowa w sąsiedztwie, co zawiera księga wieczysta nieruchomości) oraz sprawdzenie wiarygodności inwestora w Krajowym Rejestrem Sądowym (KRS) – np. czy nie jest w upadłości.

Do zakupu każdego rodzaju nieruchomości w Polsce wymagana jest umowa zawarta przed notariuszem w formie aktu notarialnego.

Najem mieszkania – najem społeczny

Zamieszkujący na terenie danej gminy i spełniający określone kryteria (w tym kryterium dochodowe) mogą ubiegać się o najem mieszkania gminnego. Mieszkania te cechują się niskim czynszem, ale najczęściej mają również niższy standard. 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gminy. To gmina zapewnia lokale w ramach najmu socjalnego i lokale zamienne, a także zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach.

W celu realizacji powyższych zadań gmina może tworzyć i posiadać zasób mieszkaniowy przy czym rada gminy uchwala zasady wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy. W realizacji tych zadań gmina może korzystać z rządowych programów mieszkaniowych, które wspomagają je w tworzeniu lokali mieszkalnych.

Mieszkania o czynszu poniżej rynkowego budują również społeczne inicjatywy mieszkaniowe (SIM) działające w większości miast w Polsce. Segment mieszkań społecznych czynszowych zaspokaja potrzeby mieszkaniowe osób średnio zarabiających. Ubiegający się o najem takiego mieszkania musi spełnić określone kryterium dochodowe (uzależnione od lokalizacji mieszkania i wielkości gospodarstwa domowego) oraz nie może posiadać innego mieszkania. Najczęściej musi wpłacić również wkład, stanowiący ok. 30% wartości mieszkania. Wkład jest zwracany po zakończeniu najmu. W celu tworzenia takich lokali mieszkalnych SIM-y, spółki gminne oraz spółdzielnie mieszkaniowe mogą ubiegać się o preferencyjne finansowanie zwrotne z dopłatą z budżetu państwa.

Rozwiązaniem służącym znalezieniu lokalu do zamieszkania są w Polsce społeczne agencje najmu (SAN). W modelu tym, społeczna agencja najmu (podmiot współpracujący z gminą na podstawie umowy) dzierżawi mieszkania od prywatnych właścicieli, a następnie wynajmuje je osobom spełniającym kryteria ekonomiczne lub społeczne określone w odpowiedniej uchwale rady gminy. Osoba poszukująca mieszkania zgłasza się do gminy, gdzie weryfikowane jest spełnienie wymaganych kryteriów, a w przypadku ich spełnienia jest kierowana do SAN w celu wyboru mieszkania. 

Najem na rynku prywatnym

Umowa najmu mieszkania może być zawarta na czas oznaczony albo na czas nieoznaczony. Umowę najmu można zawrzeć na podstawie ustawy Kodeks Cywilny lub skorzystać z rozwiązania najmu okazjonalnego lub instytucjonalnego.

Umowa najmu okazjonalnego zawierana jest w formie pisemnej na czas określony, jednak nie dłuższy niż 10 lat. Umowa zawierana jest między właścicielem mieszkania będącego osobą fizyczną nieprowadząca działalności gospodarczej w zakresie wynajmowania lokali a najemcą. Zgodnie z przepisami najemca w ramach najmu okazjonalnego zobowiązany jest wyłącznie do płacenia określonej kwoty czynszu oraz dokonywania opłat niezależnych od wynajmującego – czyli np. za media. W umowie najmu okazjonalnego najemca zobowiązuje się do wyrażenia zgody na dobrowolne poddanie się eksmisji w określonych przypadkach. Oznacza to, że w razie problemów związanych z opuszczeniem lokalu przez najemców po rozwiązaniu bądź wygaśnięciu umowy właściciel mieszkania może rozpocząć postępowanie egzekucyjne. 

Umowa najmu instytucjonalnego lokalu to umowa najmu lokalu mieszkalnego zawierana z przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie wynajmowania lokali. Wymaga ona formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jest zawierana wyłącznie na czas oznaczony, który może być dowolnie długi (w przeciwieństwie do „klasycznej” umowy najmu, którą poczytuje się za zawartą na czas nieoznaczony, jeżeli została ona zawarta na czas dłuższy niż 10 lat). Do umowy najmu instytucjonalnego obowiązkowe jest także załączenie oświadczenia najemcy w formie aktu notarialnego, w którym:

• poddał się on egzekucji i zobowiązał do opróżnienia i wydania lokalu,

• przyjął do wiadomości, że w razie konieczności wykonania powyższego zobowiązania nie przysługuje mu prawo do najmu socjalnego lokalu ani pomieszczenia tymczasowego.

  W przeciwieństwie do umowy najmu okazjonalnego najemca nie musi natomiast wskazywać lokalu zastępczego, w którym będzie mógł zamieszkać w razie konieczności opróżnienia lokalu zajmowanego na podstawie umowy najmu instytucjonalnego, ani przedkładać oświadczenia właściciela lokalu zastępczego o możliwości zamieszkania w tym lokalu. Umowa najmu instytucjonalnego zabezpiecza głównie interesy wynajmującego, dając możliwość podwyższania czynszu zgodnie z warunkami określonymi w umowie, umownego pobierania czynszu oraz innych opłat niezależnych od właściciela, a także umownego określenia podstaw wypowiedzenia umowy (z zachowaniem prawa do wypowiedzenia umowy przez wynajmującego w przypadkach określonych w przepisach). 

  Wypowiedzenie umowy najmu mieszkania może być dokonane przez właściciela w sytuacji gdy: najemca zalega z zapłatą czynszu za co najmniej trzy pełne okresy płatności, wynajął, podnajął albo oddał do bezpłatnego używania mieszkanie (lub jego część) bez wymaganej pisemnej zgody właściciela, wykracza w sposób rażący przeciwko porządkowi domowemu. Wypowiedzenie to powinno być dokonane na piśmie oraz określać przyczynę wypowiedzenia. Właściciel może wypowiedzieć najem mieszkania nie później niż na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego. 

  Najemca może wypowiedzieć umowę na czas nieoznaczony w każdym czasie i z dowolnej przyczyny (lub bez podania przyczyny), z zachowaniem okresu wypowiedzenia.

  Przed podpisaniem umowy, właściciel może zażądać od najemcy wpłacenia kaucji. Kaucja jest to zabezpieczenie ewentualnych roszczeń z tytułu zużycia lokalu ponad zużycie wynikające z użytkowania oraz zabezpieczenie wszelkich należności finansowych z tytułu najmu lokalu (kaucja nie może przekraczać dwunastokrotności miesięcznego czynszu, przeważnie wynosi jednokrotność miesięcznego czynszu). Kaucja podlega zwrotowi w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę, po ewentualnym potrąceniu należności wynajmującego z tytułu najmu lokalu. Duże różnice w cenach opłat za wynajem w obrębie tej samej kategorii mieszkań są wynikiem ich lokalizacji względem centrów miast. W ofertach w Polsce najczęściej stawki nie obejmują opłat za media (np. gaz, energię elektryczną, ogrzewanie i wodę), które zazwyczaj nie są wliczane w koszt opłaty za wynajem.

Dodatki mieszkaniowe i dopłaty do czynszu

Jeśli Twoja sytuacja materialna jest trudna, możesz skorzystać z pomocy w formie dodatku mieszkaniowego przeznaczonego na utrzymanie posiadanego lub wynajmowanego mieszkania lub domu jednorodzinnego. Warunkiem uzyskania takiej pomocy jest spełnienie kryteriów dochodowych. Twój średni miesięczny dochód w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego gdy prowadzisz:

• gospodarstwo jednoosobowe – nie może przekraczać kwoty 2 538,46 PLN (595,17 EUR),
• gospodarstwo wieloosobowe (tzn. prowadzisz je wspólnie z małżonkiem oraz innymi osobami stale z Tobą zamieszkującymi) - nie może przekroczyć kwoty 1 903,85 PLN (446,38 EUR). Jest to kwota przypadająca na jedną osobę.

Rada gminy może podwyższyć średni miesięczny dochód gospodarstwa domowego uprawniający do uzyskania dodatku mieszkaniowego – dowiedz się w swoim urzędzie gminy albo miasta czy jest taka uchwała. Mieszkanie lub dom musi także spełniać kryteria powierzchniowe. Zajmowany lokal nie może być za duży w stosunku do liczby osób. Oznacza to, że powierzchnia użytkowa zajmowanego lokalu nie może przekraczać powierzchni normatywnej o więcej niż 30% albo 50% pod warunkiem, że udział powierzchni pokoi i kuchni w powierzchni użytkowej tego lokalu nie przekracza 60%. Rada gminy może podwyższyć maksymalną dopuszczalną powierzchnię użytkową mieszkania albo domu lub maksymalny dopuszczalny stopień jej przekroczenia - dowiedz się w swoim urzędzie gminy albo miasta, czy jest taka uchwała.

Świadczenia są one zwolnione z opodatkowania. Wniosek o dodatek mieszkaniowy można złożyć w ośrodku pomocy społecznej albo urzędzie gminy w miejscu zamieszkania. Do wniosku dołącz:

• deklarację o dochodach gospodarstwa domowego według wzoru uchwalonego przez radę gminy właściwą dla miejsca zamieszkania,

• dokumenty potwierdzające wysokość ponoszonych wydatków związanych z zajmowaniem mieszkania lub domu.

  Dodatek mieszkaniowy przyznawany jest w drodze decyzji administracyjnej przez: prezydenta miasta, burmistrza lub wójta. Przyznany dodatek mieszkaniowy co do zasady wypłacany jest zarządcy budynku lub osobie uprawnionej do pobierania należności za zajmowany lokal mieszkalny.

  Ponadto najemcy nowych mieszkań i mieszkań poddanych działaniom rewitalizacyjnym (powstałych w ramach współpracy inwestorów z gminami) mogą w ramach programu Mieszkanie na Start ubiegać się o dopłaty do czynszu. Dopłaty otrzymają osoby spełniające określone warunki m.in. dochodowe, majątkowe, związane z używaniem mieszkania. Wysokość dopłaty będzie zależeć od liczby osób w gospodarstwie domowym i będzie zróżnicowana regionalnie (będzie zależeć od kosztu budowy w danej lokalizacji). Za nabór najemców odpowiadać będzie gmina. Na podstawie kryteriów ustalonych przez gminę (np. wysokość dochodów, liczba dzieci, niepełnosprawność, migracja za pracą) powstanie lista najemców, z którymi inwestor będzie zawierać umowy najmu, pod warunkiem, że wskazani przez gminę najemcy będą posiadać zdolność czynszową (zdolność do regularnego opłacania czynszu). 

Ceny mieszkań i koszty wynajmu

Ceny mieszkań w Polsce różnią się w zależności od lokalizacji oraz rodzaju rynku nieruchomości. Mieszkanie można zakupić na rynku pierwotnym najczęściej w standardzie do wykończenia. Istnieje również spory rynek wtórny, na którym dostępne są mieszkania w różnym standardzie oraz lokalizacji. Ceny lokali mieszkalnych w I kwartale 2024 r. w stosunku to I kwartału 2023 r. wzrosły o 4,7% na rynku pierwotnym natomiast na rynku wtórnym o 4%.

W I kwartale 2024 r. obserwowano wzrost cen zarówno na rynku pierwotnym, jak i na rynku wtórnym. W Warszawie średnia cena transakcyjna za 1 m2 mieszkania na rynku pierwotnym wyniosła 17 500 PLN (4 102 EUR) – o 36% więcej niż w roku poprzednim. W Gdańsku za 1 m2 średnio należało zapłacić 12 827 PLN (3 007 EUR). Ceny transakcyjne powyżej 10 tys. PLN (2 344 EUR) odnotowano w Krakowie – 14 563 PLN (3 414 EUR) i we Wrocławiu – 13 953 PLN (3 271 EUR), Łodzi 11 472 (2 689 EUR), Poznaniu 13 266 (3 110 EUR). 

Na rynku wtórnym w I kwartale 2024 r. najwyższe ceny odnotowano ponownie w Warszawie – 18 521 PLN (4 341 EUR) za m2 – wzrost o 22% w porównaniu z 2022 r. Na wysokim poziomie utrzymują się również ceny mieszkań w Gdańsku – 15 256 PLN (3 575 EUR), Krakowie – 17 521 PLN (4 106 EUR). Ceny transakcyjne powyżej 10 tys. PLN (2 343 EUR) odnotowano również w Poznaniu – 11 668 PLN (2 734 EUR) oraz we Wrocławiu – 13 787 PLN (3 231  EUR). Mieszkanie na rynku wtórnym w cenie poniżej 10 tys. PLN za m2 można było z kolei kupić w Łodzi – 8 392 PLN (1 967 EUR). 

Wysokość opłaty za wynajęcie lokalu zależy od miasta, standardu i powierzchni mieszkania. Najdroższe jest wynajęcie mieszkania w Warszawie i innych dużych miastach. 

Średnia miesięczna stawka czynszu najmu mieszkania w Warszawie wyniosła w I kwartale 2024 r.  2 226 PLN (521 EUR).   

Duże różnice w cenach opłat za wynajem w obrębie tej samej kategorii mieszkań są wynikiem ich lokalizacji względem centrów miast. Powyższe stawki nie obejmują opłat za media (np. gaz, energię elektryczną, ogrzewanie i wodę), które zazwyczaj nie są wliczane w koszt opłaty za wynajem.

Linki:

Prawo do opieki i nauki w publicznych jednostkach systemu oświaty

Ministerstwo Edukacji Narodowej Rejestr Szkół i Placówek Oświatowych, dostępny w formie elektronicznej na swojej stronie internetowej. Informacji o szkołach i placówkach można poszukiwać także w kuratoriach oświaty, które posiadają wykazy publicznych i niepublicznych szkół, i placówek, nad którymi sprawują nadzór pedagogiczny, a także u lokalnych władz samorządowych, które  prowadzą ewidencję szkół i placówek niepublicznych. 

W przypadku szkół podstawowych obowiązuje, tzw. „rejonizacja”, co oznacza, że dzieci mają zapewnione miejsce w szkole podstawowej w obwodzie, w którym mieszkają. Informacje o obwodach dostępne są w Rejestrze Szkół i Placówek Oświatowych, można je również uzyskać w samej szkole, w wydziale oświaty urzędu gminy (miasta, dzielnicy) odpowiednim ze względu na miejsce zamieszkania. Dziecko może też realizować obowiązek szkolny w szkole nieobwodowej, do której będzie przyjęte, jeśli szkoła dysponuje wolnymi miejscami.

Szkołom integracyjnym i szkołom specjalnym, w tym funkcjonującym w placówkach specjalnych, szkołom dwujęzycznym, szkołom dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językiem regionalnym, szkołom sportowym i mistrzostwa sportowego oraz szkołom artystycznym nie ustala się obwodów. Szkoły podstawowe, w tym integracyjne, z oddziałami dwujęzycznymi, sportowymi i mistrzostwa sportowego prowadzone są przez gminy, natomiast szkoły ponadpodstawowe ogólnodostępne i integracyjne, szkoły dwujęzyczne, sportowe i mistrzostwa sportowego oraz szkoły i placówki specjalne (młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze, ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze) prowadzone są przez powiaty. Obywatele państw członkowskich UE lub EFTA, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do: dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego oraz dodatkowych zajęć wyrównawczych w zakresie przedmiotów nauczania oraz pomocy udzielanej przez osobę posługującą się językiem ojczystym uczniów, zatrudnioną w szkole w charakterze pomocy nauczyciela. W szkole, w której uczy się co najmniej 7 uczniów z danego kraju może być także zorganizowana nauka języka i kultury kraju pochodzenia uczniów. Mogą one także korzystać z pomocy psychologiczno-pedagogicznej organizowanej przez dyrektora danej jednostki oświatowej adekwatnie do rozpoznanych indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych tych osób oraz ich indywidualnych możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych wpływających na ich funkcjonowanie w środowisku.

Informacja na temat opłat za naukę

Przedszkole publiczne dla dzieci obywateli państw członkowskich UE lub EFTA zapewnia na takich samych zasadach jak dla dzieci polskich bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż 5 godzin dziennie. Oznacza to, że każde dziecko ma zagwarantowane ustawowo co najmniej 5 godzin dziennie bezpłatnego wychowania przedszkolnego.

Rodzice dzieci w wieku 3-5 lat, ponoszą opłaty za korzystanie przez ich dzieci z wychowania przedszkolnego w czasie wykraczającym poza ustalony przez gminę czas bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki (nie krótszy niż 5 godzin dziennie) i za wyżywienie. Wysokość opłaty za każdą godzinę wykraczającą poza czas bezpłatny nie może przekraczać 1 PLN (0,23 EUR). Rada gminy może określić warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia z tej opłaty. Rodzice dzieci w wieku 6 lat (i starszych) odbywających roczne przygotowanie przedszkolne są zwolnieni z opłat za korzystanie z wychowania przedszkolnego w publicznych przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w publicznych szkołach podstawowych oraz publicznych innych formach wychowania przedszkolnego – ponoszą tylko opłaty za wyżywienie.

Nauka jest bezpłatna dla dzieci obywateli państw członkowskich UE lub EFTA w publicznych szkołach wszystkich typów i rodzajów, do ukończenia przez nie 18. roku życia lub do ukończenia szkoły, w której naukę rozpoczęły przed ukończeniem 18. roku życia (np. w liceum ogólnokształcącym). 

Nauka w publicznych szkołach dla dorosłych, publicznych szkołach policealnych, publicznych szkołach artystycznych, publicznych placówkach i publicznych kolegiach pracowników służb społecznych oraz kształcenie ustawiczne w formie kwalifikacyjnych kursów zawodowych dla obywateli państw członkowskich UE lub EFTA posiadających prawo pobytu lub prawo stałego pobytu odbywa się na warunkach dotyczących obywateli polskich.

Dokumenty potrzebne do zapisania dziecka do szkoły lub przedszkola

Do publicznego przedszkola i pierwszej klasy publicznej szkoły podstawowej właściwej ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce, dzieci obywateli państw członkowskich UE lub EFTA są przyjmowane na takich samych zasadach i w takim samym trybie, jak dzieci polskie. 

Podstawowym dokumentem jest wniosek o przyjęcie do przedszkola lub zgłoszenie dziecka do szkoły podstawowej, wypełniany na specjalnym formularzu lub elektronicznie. W niektórych miastach obowiązuje elektroniczny system zapisów dzieci do przedszkola lub pierwszej klasy szkoły podstawowej – szczegółowych informacji udzielają szkoły lub wydziały oświaty lokalnych samorządów, urzędy gminy, miasta lub dzielnicy – w wybranym miejscu zamieszkania w czasie pobytu w Polsce. 

Przyjęcie dziecka do klasy wyższej niż pierwsza w publicznej szkoły podstawowej, lub do wszystkich klas publicznej szkoły ponadpodstawowej odbywa się na podstawie:

• świadectwa lub innego dokumentu stwierdzającego ukończenie za granicą szkoły lub kolejnego etapu edukacji;
• świadectwa, zaświadczenia lub innego dokumentu wydanego przez szkołę za granicą potwierdzającego uczęszczanie do szkoły za granicą i wskazującego klasę lub etap edukacji, który dziecko ukończyło w szkole za granicą oraz dokumentu potwierdzającego sumę lat nauki szkolnej dziecka.
• w przypadku  ubiegania się o przyjęcie do publicznych szkół sportowych, mistrzostwa sportowego, dwujęzycznych oraz oddziałów sportowych, mistrzostwa sportowego, dwujęzycznych w szkołach ogólnodostępnych warunkiem przyjęcia jest spełnienie dodatkowych kryteriów.

W przypadku kandydatów do szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe–oprócz dokumentów wymienionych wyżej, przedstawienie odpowiedniego zaświadczenia lub orzeczenia lekarskiego lub orzeczenia psychologicznego (w zależności od zawodu, w którym prowadzone będzie kształcenie). 

Jeżeli na podstawie przedstawionych dokumentów nie można jasno ustalić sumy lat odbytej nauki szkolnej, rodzice lub opiekunowie dziecka lub też sam pełnoletni uczeń składają w tej sprawie pisemne oświadczenie. 

Dyrektor danej placówki może poprosić rodziców o przedstawienia tłumaczenia dokumentów wydanych przez szkołę zagraniczną.

W przypadku, gdy dziecko obywatela państwa członkowskiego UE lub EFTA nie może przedłożyć wymienionych dokumentów, zostaje przyjęte i zakwalifikowane do odpowiedniej klasy lub na odpowiedni semestr na podstawie rozmowy kwalifikacyjnej. Jeżeli dziecko nie zna języka polskiego lub nie zna go w stopniu wystarczającym do przeprowadzenia takiej rozmowy, dyrektor placówki musi przeprowadzić ją w języku, którym dziecko się biegle posługuje. 

Przyjęcie obywatela państwa członkowskiego UE lub EFTA do szkoły policealnej odbywa się na podstawie wydanego w systemie oświaty państwa członkowskiego UE lub EFTA dokumentu potwierdzającego uprawnienia do podjęcia studiów wyższych w tym państwie. W przypadku świadectw UE lub EFTA, które nie uprawniają do podjęcia studiów wyższych w państwie wydania, podstawą przyjęcia do szkoły policealnej jest decyzja Kuratora Oświaty o uznaniu danego świadectwa zagranicznego za dokument potwierdzający posiadanie wykształcenia średniego. 

Linki:

Wdrożenie zasady swobodnego przepływu osób, stanowiącej jeden z fundamentów naszej europejskiej wspólnoty, wiązało się z wprowadzeniem szeregu konkretnych przepisów mających zapewnić obywatelom możliwość swobodnego i łatwego podróżowania do dowolnego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Podróżowanie po UE samochodem stało się o wiele mniej problematyczne. Komisja Europejska ustanowiła wiele wspólnych przepisów regulujących wzajemne uznawanie praw jazdy, ważność ubezpieczenia samochodu oraz możliwość zarejestrowania pojazdu w kraju przyjmującym.

Prawo jazdy w UE

Unia Europejska przyjęła ujednolicony wzór prawa jazdy i wprowadziła dodatkowe minimalne wymagania dotyczące jego uzyskania. Dzięki temu na europejskich drogach nie będzie niebezpiecznych kierowców, bez względu na to, w którym państwie przystąpią do egzaminu na prawo jazdy.

Od 19 stycznia 2013 r. wszystkie prawa jazdy wydawane przez kraje UE mają taki sam wzór i wygląd. Są drukowane na plastikowej karcie o rozmiarach i kształcie zbliżonym do karty kredytowej.

Ponadto wprowadzono jednolity okres ważności prawa jazdy, który dla motocykli i samochodów osobowych wynosi od 10 do 15 lat. Dzięki temu organy władzy mogą regularnie aktualizować dokument prawa jazdy, stosując nowe zabezpieczenia, które utrudnią jego podrobienie lub wprowadzenie do niego zmian. W ten sposób kierowcom nieposiadającym uprawnień do kierowania pojazdami lub objętym zakazem prowadzenia pojazdów trudniej będzie oszukać władze, zarówno w kraju pochodzenia, jak i w innych państwach UE.

Nowe europejskie prawo jazdy zapewnia też ochronę najbardziej zagrożonym użytkownikom dróg, umożliwiając stopniowy dostęp do uprawnień dla motocykli i innych dwukołowych pojazdów silnikowych. System „stopniowego uzyskiwania uprawnień” oznacza, że kierowcy będą musieli nabyć doświadczenie w prowadzeniu motocykla o mniejszej mocy, zanim przesiądą się na większe pojazdy. Motorowery będą stanowić osobną kategorię o nazwie AM.

O wydanie prawa jazdy należy ubiegać się w państwie stałego lub regularnego zamieszkania. Najczęściej jest to państwo, w którym osoba przebywa przez co najmniej 185 dni w roku kalendarzowym ze względów osobistych lub zawodowych.

W przypadku powiązań osobistych lub zawodowych w co najmniej dwóch państwach UE, za miejsce zwykłego pobytu należy uznać państwo, w którym występują więzi osobiste, o ile wnioskodawca regularnie do tego państwa powraca. Warunek ten nie jest konieczny, jeśli pobyt w jednym z państw UE wiąże się z wykonywaniem pracy przez określony czas.

Miejsce zwykłego pobytu nie ulega zmianie, jeśli wnioskodawca przeprowadza się do innego kraju UE, aby podjąć naukę w szkole lub na uczelni wyższej. Może jednak wystąpić o wydanie prawa jazdy w państwie przyjmującym, jeśli udokumentuje fakt studiowania w tym państwie przez co najmniej 6 miesięcy.

Rejestracja samochodu w państwie przyjmującym

W przypadku przeniesienia się na stałe do innego państwa UE wraz z samochodem, należy zarejestrować pojazd i płacić podatki związane z jego użytkowaniem w nowym państwie zamieszkania.

Nie istnieją wspólne przepisy UE dotyczące rejestracji pojazdów i należnych podatków. Niektóre państwa stosują zwolnienie z podatku od rejestracji pojazdu dla osób, które zmieniają państwo zamieszkania i przenoszą się na do niego stałe z własnym samochodem.

Aby skorzystać ze zwolnienia podatkowego, należy sprawdzić obowiązujące terminy i warunki w państwie docelowym, do którego planowane jest przeniesienie.

Szczegółowe zasady i terminy należy sprawdzić we właściwych organach krajowych: https://europa.eu/youreurope/citizens/vehicles/registration/registration-abroad/index_pl.htm.

Ubezpieczenie samochodów osobowych

Obywatele UE mogą ubezpieczyć swój pojazd w dowolnym państwie członkowskim UE, pod warunkiem, że wybrane przez nich towarzystwo ubezpieczeniowe posiada licencję wydaną przez władze państwa przyjmującego na wystawianie odpowiednich polis ubezpieczeniowych. Zakład ubezpieczeń z siedzibą w innym państwie członkowskim jest uprawniony do sprzedaży polisy obowiązkowego OC tylko wtedy, gdy spełnione są określone warunki. Ubezpieczenie będzie ważne w całej Unii, bez względu na miejsce wypadku.

Opodatkowanie

Podatek od wartości dodanej lub VAT od pojazdów silnikowych jest zwykle opłacany w państwie, w którym samochód został zakupiony, choć pod pewnymi warunkami można go zapłacić w kraju docelowym.

Więcej informacji na temat przepisów obowiązujących w przypadku, gdy pojazd został nabyty w jednym państwie członkowskim, a zostanie zarejestrowany w innym państwie członkowskim UE, można znaleźć na stronie internetowej: https://europa.eu/youreurope/citizens/vehicles/registration/taxes-abroad/index_pl.htm.

Wjazd na terytorium Polski 

Obywatel państwa członkowskiego UE lub EFTA może wjechać na terytorium Polski na podstawie ważnego dokumentu podróży lub innego dokumentu potwierdzającego jego tożsamość i obywatelstwo. Członek rodziny obywatela państwa członkowskiego UE lub EFTA, który nie posiada obywatelstwa państwa członkowskiego UE lub EFTA, może wjechać na terytorium Polski na podstawie ważnego dokumentu podróży oraz wizy, o ile jest wymagana. Wniosek o wydanie wizy składa się do konsula Rzeczpospolitej Polskiej lub komendanta placówki Straży Granicznej na granicy.

Za członka rodziny obywatela państwa członkowskiego UE lub EFTA uważa się: 

• małżonka,
• bezpośredniego „zstępnego” (potomka w linii prostej: dziecko) tego obywatela lub jego małżonka, w wieku do 21 lat lub pozostającego na utrzymaniu tego obywatela lub jego małżonka,
• bezpośredniego „wstępnego” (przodka w linii prostej: ojca, matkę) tego obywatela lub jego małżonka, pozostającego na utrzymaniu tego obywatela lub jego małżonka,
• bezpośredniego „wstępnego” małoletniego obywatela UE (przodka w linii prostej: ojca, matkę), sprawującego faktyczną opiekę nad tym małoletnim obywatelem UE i na którego utrzymaniu ten małoletni obywatel UE pozostaje.

Obywatelowi państwa członkowskiego UE lub EFTA bądź członkowi rodziny niebędącemu obywatelem UE można odmówić wjazdu, jeśli:

• jego wjazd następuje w okresie obowiązywania wpisu do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Polski jest niepożądany,
• wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego,
• nie posiada dokumentu uprawniającego do wjazdu, chyba, że udowodni w inny, niebudzący wątpliwości sposób, że jest uprawniony do korzystania ze swobody przepływu osób,
• wymagają tego względy zdrowia publicznego.

Zameldowanie

Obywatel państwa członkowskiego UE lub EFTA oraz członek jego rodziny, niebędący obywatelem tych państw, zobowiązani są zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego trwającego powyżej 3 miesięcy najpóźniej w 30 dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca. Zameldowanie w lokalu służy wyłącznie celom ewidencyjnym i ma na celu potwierdzenie faktu pobytu osoby w miejscu, w którym się zameldowała.

Zameldowania na pobyt stały oraz czasowy trwający powyżej 3 miesięcy dokonuje się na piśmie utrwalonym w postaci papierowej, na formularzu opatrzonym własnoręcznym podpisem, w organie gminy właściwym ze względu na położenie nieruchomości, w której zamieszkuje wnioskodawca, przedstawiający do wglądu ważny dokument podróży lub inny dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo. Członek rodziny obywatela UE oprócz ważnego dokumentu podróży przedstawia także ważną kartę pobytu członka rodziny, a gdy brak jest takiej możliwości - przedstawia inny dokument potwierdzający, że jest on członkiem rodziny obywatela UE. Przy zameldowaniu, na formularzu zgłoszenia należy przedstawić potwierdzenie pobytu w lokalu dokonane przez właściciela lub inny podmiot dysponujący tytułem prawnym do lokalu oraz do wglądu dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu, np. umowę cywilno-prawną lub odpis z księgi wieczystej. Czynność zameldowania jest wolna od opłat. Przy zameldowaniu nadany zostanie również numer PESEL.

Zameldowania można dokonać osobiście lub przez pełnomocnika. Ponadto cudzoziemiec posiadający profil zaufany (eGo) może dokonać zameldowania na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej na formularzu opatrzonym kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem zaufanym. 

Pobyt w Polsce do 3 miesięcy – brak konieczności rejestracji pobytu

Obywatel państwa członkowskiego UE lub EFTA i członek jego rodziny niebędący obywatelem tych państw może przebywać na terytorium Polski do 3 miesięcy, bez konieczności zarejestrowania pobytu.  Przebywając na terytorium Polski obywatel ten jest obowiązany posiadać ważny dokument podróży lub inny ważny dokument potwierdzający jego tożsamość i obywatelstwo. Członek rodziny, niebędący obywatelem państwa członkowskiego UE lub EFTA, obowiązany jest posiadać ważny dokument podróży oraz wizę, jeśli jest wymagana.

Pobyt w Polsce powyżej 3 miesięcy – konieczność rejestracji pobytu

Obywatel państwa członkowskiego UE lub EFTA może przebywać w Polsce przez okres dłuższy niż 3 miesiące, jeżeli: 

• jest pracownikiem lub osobą pracującą na własny rachunek na terytorium Polski,
• posiada wystarczające środki finansowe do utrzymania siebie i członków rodziny w Polsce tak, aby nie stanowić obciążenia dla pomocy społecznej oraz jest objęty powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym albo jest osobą uprawnioną do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub też posiada prywatne ubezpieczenie zdrowotne, pokrywające wszelkie wydatki, które mogą powstać podczas pobytu w Polsce,
• studiuje lub odbywa szkolenie zawodowe i jest objęty powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym albo jest osobą uprawnioną do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub też posiada prywatne ubezpieczenie zdrowotne, pokrywające wszelkie wydatki, które mogą powstać podczas pobytu w Polsce oraz posiada wystarczające środki finansowe do utrzymania siebie i członków rodziny w Polsce tak, aby nie stanowić obciążenia dla pomocy społecznej,
• jest małżonkiem/małżonką obywatela polskiego,
  • poszukuje pracy, jednak jego pobyt bez konieczności rejestracji pobytu może wynosić nie dłużej niż 6 miesięcy, chyba że po upływie tego okresu wykaże, że aktywnie kontynuuje poszukiwanie pracy i ma rzeczywiste szanse na zatrudnienie.

Jeżeli pobyt na terytorium Polski jest dłuższy niż 3 miesiące to:

• obywatel państwa członkowskiego UE lub EFTA jest zobowiązany zarejestrować swój pobyt, 

członek rodziny obywatela państwa członkowskiego UE lub EFTA niebędący obywatelem tych państw jest zobowiązany uzyskać kartę pobytową, którą wydaje się, co do zasady na okres 5 lat lub na okres krótszy, zgodnie z okresem zamierzonego pobytu obywatela UE, do którego członek rodziny dołącza lub z którym przebywa na terytorium Polski.

W celu zarejestrowania pobytu obywatela państwa członkowskiego UE lub EFTA w Polsce lub uzyskania karty pobytowej, należy złożyć stosowny wniosek wraz z wymaganymi dokumentami do wojewody właściwego ze względu na miejsce pobytu obywatela UE w Polsce.   

Za wydanie zaświadczenia o zarejestrowaniu pobytu obywatela UE oraz wydanie karty pobytowej nie pobiera się opłat.

Odmowa zarejestrowania pobytu obywatela państwa członkowskiego UE lub EFTA lub wydania karty pobytowej

Wojewoda wydaje decyzję o odmowie zarejestrowania pobytu obywatela państwa członkowskiego UE lub EFTA lub wydania karty pobytowej gdy:

• nie zostały spełnione warunki pobytu określone w przepisach, lub
• wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, lub
• w postępowaniu o zarejestrowanie pobytu lub o wydanie karty pobytowej wnioskodawca złożył wniosek zawierający nieprawdziwe dane osobowe lub fałszywe informacje lub dołączył do niego dokumenty zawierające takie dane lub informacje lub zeznał nieprawdę lub zataił prawdę albo podrobił lub przerobił dokument w celu jego użycia jako autentycznego lub takiego dokumentu używał jako autentycznego, lub 

• ubiega się o zarejestrowanie pobytu lub wydanie karty pobytowej w celu obejścia przepisów prawa obowiązujących w innym państwie członkowskim UE lub EFTA regulujących zasady wjazdu na terytorium UE, pobytu oraz wyjazdu z tego terytorium.

  Członkowi rodziny niebędącemu obywatelem UE odmawia się wydania karty pobytowej, gdy związek małżeński z obywatelem państwa członkowskiego UE lub EFTA lub obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej został zawarty dla pozoru.

  Wojewoda jest organem właściwym także w sprawach: unieważnienia zarejestrowania pobytu, wymiany lub wydania nowego zaświadczenia o zarejestrowaniu pobytu, wydania, wymiany lub unieważnienia karty pobytowej. Od decyzji wojewody przysługuje odwołanie do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców w Warszawie, za pośrednictwem właściwego wojewody. Pisemne odwołania należy składać w terminie 14 dni od daty otrzymania decyzji.

Prawo stałego pobytu w Polsce – wnioskowanie o dokumenty potwierdzające 

Po upływie 5 lat nieprzerwanego pobytu na terytorium Polski obywatel państwa członkowskiego UE lub EFTA nabywa prawo stałego pobytu, o ile w tym czasie posiadał prawo pobytu w Polsce. Członek rodziny niebędący obywatelem tych państw nabywa prawo stałego pobytu po upływie 5 lat nieprzerwanego pobytu na terytorium Polski wraz z obywatelem państwa członkowskiego UE lub EFTA, o ile w tym czasie posiadał, jako członek rodziny obywatela UE/EFTA, prawo pobytu w Polsce. Pobyt uważa się za nieprzerwany, gdy zainteresowany nie opuścił Polski na dłużej niż 6 miesięcy w roku (łącznie). Pobyt poza granicami Polski może być jednak dłuższy z powodu: odbycia obowiązkowej służby wojskowej albo ważnej sytuacji osobistej, w szczególności z powodu: ciąży, porodu, choroby, studiów, szkolenia zawodowego, oddelegowania, pod warunkiem, że okres ten jest nie dłuższy niż 12 kolejnych miesięcy. 

W celu uzyskania dokumentu potwierdzającego prawo stałego pobytu w Polsce lub uzyskania karty stałego pobytu należy złożyć stosowny wniosek wraz z wymaganymi dokumentami do wojewody właściwego ze względu na miejsce pobytu obywatela UE w Polsce. Wydanie przez wojewodę tych dokumentów jest bezpłatne. 

Linki:

Przejrzystość i wzajemne uznawanie dyplomów jako istotny czynnik sprzyjający swobodnemu przepływowi pracowników

Możliwość uznania posiadanych kwalifikacji i kompetencji może mieć zasadnicze znaczenie dla decyzji o podjęciu pracy w innym państwie UE. Konieczne jest zatem opracowanie europejskiego systemu gwarantującego wzajemne uznawanie kompetencji zawodowych w różnych państwach członkowskich. Jedynie taki system wyeliminuje problem nieuznawania kwalifikacji zawodowych, który może stanowić przeszkodę w mobilności pracowników w UE.

Główne zasady uznawania kwalifikacji zawodowych w UE

Zgodnie z podstawową zasadą każdy obywatel UE powinien mieć możliwość swobodnego wykonywania zawodu w dowolnym państwie członkowskim. Niestety praktyczne wdrożenie tej zasady często utrudniają krajowe wymogi dotyczące dostępu do niektórych zawodów w państwie przyjmującym.

W celu wyeliminowania tych różnic UE stworzyła system uznawania kwalifikacji zawodowych. W ramach tego systemu rozróżnia się zawody regulowane (zawody, dla których wymagane są określone kwalifikacje) i zawody, które nie są prawnie regulowane w przyjmującym państwie członkowskim.

Działania na rzecz przejrzystości kwalifikacji w Europie

Unia Europejska podjęła ważne kroki zmierzające do osiągnięcia przejrzystości kwalifikacji w Europie:

• wzmocnienie współpracy w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego, z zamiarem połączenia wszystkich instrumentów służących przejrzystości świadectw i dyplomów w jedno, przyjazne dla użytkownika narzędzie. Dotyczy to na przykład europejskiego CV lub Europass Trainings;
• opracowanie konkretnych działań w dziedzinie uznawania i jakości kształcenia i szkolenia zawodowego.

Wykraczając poza różnice w systemach kształcenia i szkolenia w całej UE

Systemy kształcenia i szkolenia w państwach członkowskich UE nadal wykazują znaczne różnice. Ostatnie rozszerzenia UE, charakteryzujące się różnymi tradycjami edukacyjnymi, jeszcze bardziej zwiększyły tę różnorodność. Wymaga to ustanowienia wspólnych zasad gwarantujących uznawanie kompetencji.

Dążąc do przezwyciężenia różnic w krajowych systemach kwalifikacji, metodach kształcenia i strukturach szkoleniowych, Komisja Europejska zaproponowała szereg instrumentów, których celem jest zapewnienie większej przejrzystości i uznawania kwalifikacji zarówno dla potrzeb naukowych, jak i zawodowych.

1. Europejskie ramy kwalifikacji

Europejskie ramy kwalifikacji są kluczowym priorytetem Komisji Europejskiej w procesie uznawania kompetencji zawodowych. Głównym celem ram jest stworzenie powiązań między różnymi krajowymi systemami kwalifikacji oraz zagwarantowanie płynnego transferu i uznawania dyplomów.

2. Sieć krajowych ośrodków ds. uznawalności akademickiej i informacji (NARIC)

W 1984 r. z inicjatywy Komisji Europejskiej utworzono sieć krajowych ośrodków ds. uznawalności akademickiej i informacji. Ośrodki NARIC udzielają porad w zakresie akademickiego uznawania okresów studiów za granicą. Ośrodki zlokalizowane we wszystkich państwach członkowskich UE oraz w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego odgrywają kluczową rolę w procesie uznawania kwalifikacji w UE.

3. Europejski system transferu i akumulacji punktów (ECTS)

Europejski system transferu i akumulacji punktów ma na celu ułatwienie uznawania okresów studiów za granicą. System ten wprowadzono w 1989 r., a jego działanie polega na opisywaniu programu kształcenia i przypisywaniu punktów do jego modułów. Jest to kluczowe uzupełnienie cieszącego się dużym uznaniem programu mobilności studentów Erasmus.

4. Europass

Europass jest instrumentem zapewniającym przejrzystość kwalifikacji zawodowych. Składa się on z pięciu standardowych dokumentów:

• życiorysu (Curriculum Vitae),
• edytora listu motywacyjnego,
• suplementów do świadectwa,
• suplementów do dyplomu oraz
• dokumentu Europass-Mobilność.

System Europass umożliwia jasne i łatwe zrozumienie umiejętności i kwalifikacji w różnych częściach Europy. W każdym państwie Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego utworzono Krajowe Centra Europass, które są głównymi punktami kontaktowymi dla osób poszukujących informacji o systemie Europass.

Podstawową formą zatrudnienia w Polsce jest umowa o pracę. Wybór umowy o pracę jako podstawy nawiązania stosunku pracy należy do stron (pracodawcy i pracownika). Inne niż umowa o pracę podstawy zawarcia stosunku pracy mogą być stosowane w przypadkach gdy przepisy prawa taką możliwość przewidują. 

Do niestandardowych  form „zatrudnienia” można zaliczyć:

• umowy cywilnoprawne, których przykładem są umowa zlecenia i umowa o dzieło. Zgodnie z obowiązującą w polskim prawie zasadą swobody umów, strony mają swobodę wyboru podstawy świadczenia pracy (umowa o pracę, bądź umowa cywilnoprawna). Przy czym umowy zlecenia i umowy o dzieło podlegają regulacjom Kodeksu cywilnego i przepisy Kodeksu pracy nie mają, co do zasady, do nich zastosowania;
• pracę tymczasową, w przypadku której pracownik jest zatrudniany na podstawie umowy o pracę przez agencję pracy tymczasowej wyłącznie w celu wykonywania pracy tymczasowej na rzecz i pod kierownictwem innego przedsiębiorcy, tzw. pracodawcy użytkownika (w ramach pracy tymczasowej mogą być wykonywane prace o charakterze sezonowym, okresowym, doraźnym lub których terminowe wykonanie przez pracowników zatrudnionych przez pracodawcę użytkownika nie byłoby możliwe, bądź prace wykonywane w ramach zastępstwa nieobecnego pracownika pracodawcy użytkownika). Może być wykonywana na podstawie umowy cywilnoprawnej;
• pracę zdalną, czyli pracę, która jest wykonywana całkowicie lub częściowo w miejscu wskazanym przez pracownika i każdorazowo uzgodnionym z pracodawcą w tym pod adresem zamieszkania pracownika, w szczególności z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. 

Praca zdalna

Praca zdalna to praca wykonywana całkowicie lub częściowo w miejscu wskazanym przez pracownika i każdorazowo uzgodnionym z pracodawcą, w tym pod adresem zamieszkania pracownika, w szczególności z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

Przepisy przewidują zarówno pracę zdalną całkowitą, jak i hybrydową (częściowo w domu, częściowo w siedzibie firmy), stosownie do potrzeb konkretnego pracownika i pracodawcy 

Praca zdalna może być uzgodniona:

• przy zawieraniu umowy o pracę albo

• w trakcie zatrudnienia (w formie zmiany warunków umowy o pracę; nie jest wymagana forma pisemna).

  Pracodawca może polecić pracownikowi (a nie z nim uzgodnić) pracę zdalną w szczególnych okolicznościach, tj. w okresie:

• obowiązywania stanu nadzwyczajnego, stanu epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu,
• w którym, z powodu siły wyższej (np. pożar lub zalanie zakładu pracy), zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w dotychczasowym miejscu pracy pracownika jest czasowo niemożliwe.

• Pracodawca może w każdym czasie cofnąć takie polecenie wykonywania pracy zdalnej – jednak musi to nastąpić, z co najmniej dwudniowym wyprzedzeniem.

  Dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy zdalnej jest uzależnione od złożenia przez pracownika oświadczenia w postaci papierowej lub elektronicznej, zawierającego potwierdzenie, że na stanowisku pracy zdalnej w miejscu wskazanym przez pracownika i uzgodnionym z pracodawcą są zapewnione bezpieczne i higieniczne warunki tej pracy.

Zasady wykonywania pracy zdalnej

Przepisy wprowadzają obowiązek określania zasad wykonywania pracy zdalnej w:

• porozumieniu zawieranym między pracodawcą i zakładową organizacją związkową,

• regulaminie ustalonym przez pracodawcę – jeżeli nie dojdzie do zawarcia porozumienia z zakładową organizacją związkową oraz w przypadku, gdy u pracodawcy nie działa żadna zakładowa organizacja związkowa (wtedy regulamin byłby ustalany po konsultacji z przedstawicielami pracowników).

  W przypadku, gdy u pracodawcy nie obowiązuje porozumienie ani regulamin pracy zdalnej – może ona zostać zastosowana na wniosek zainteresowanego pracownika.

  Pracodawca musi, co do zasady, uwzględnić wniosek o pracę zdalną złożony przez:

• pracownicę w ciąży,
• pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 4. roku życia,
• pracownika sprawującego opiekę nad innym członkiem najbliższej rodziny lub inną osobą pozostającą we wspólnym gospodarstwie domowym, posiadającymi orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• pracownika-rodzica dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, to jest zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu;
• pracownika-rodzica dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności określonym w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych;

• pracownika-rodzica dziecka posiadającego odpowiednio opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych.

  Pracodawca może takiemu pracownikowi odmówić pracy zdalnej tylko jeżeli jej wykonywanie nie jest możliwe ze względu na rodzaj pracy albo organizację pracy. O przyczynie odmowy pracodawca musi poinformować pracownika.

  Przepisy przewidują  także pracę zdalną okazjonalną:

• praca zdalna okazjonalna jest udzielana na wniosek pracownika (niewiążący, pracodawca może odmówić jego uwzględnienia),
• w wymiarze 24 dni w roku kalendarzowym,

• z uwagi na jej szczególny charakter, nie są stosowane niektóre przepisy dotyczące pracy zdalnej (np. obowiązek zapewnienia materiałów i narzędzi pracy).

  Pracodawca jest zobowiązany do:

• zapewnienia pracownikowi zdalnemu materiałów i narzędzi pracy, w tym urządzeń technicznych, niezbędnych do pracy zdalnej;
• pracownik może używać prywatnych narzędzi pracy (np. komputera) w przypadku, w którym obie strony stosunku pracy tak ustalą, pod warunkiem, że prywatne urządzenia techniczne i inne narzędzia pracy pracownika wykorzystywane przez niego do pracy zapewniają bezpieczeństwo pracy. W takim przypadku pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny w wysokości ustalonej z pracodawcą;
• zapewnienia instalacji, serwisu, konserwacji narzędzi pracy, w tym urządzeń technicznych, niezbędnych do pracy zdalnej lub pokrycia niezbędnych kosztów związanych z instalacją, serwisem, eksploatacją i konserwacją narzędzi pracy, w tym urządzeń technicznych, niezbędnych do pracy zdalnej, a także kosztów energii elektrycznej oraz niezbędnych usług telekomunikacyjnych;
• pokrycia innych kosztów bezpośrednio związanych z wykonywaniem pracy zdalnej, jeśli taki obowiązek zostanie określony w porozumieniu (zawartym ze związkami zawodowymi) lub regulaminie (bądź w przypadku braku porozumienia lub regulaminu – w wydanym poleceniu albo porozumieniu zawartym z pracownikiem);
• zapewnienia pracownikowi zdalnemu niezbędnych do wykonywania tej pracy szkoleń i pomocy technicznej; 

• umożliwienia pracownikowi zdalnemu przebywania na terenie zakładu pracy, kontaktowania się z innymi pracownikami i korzystania z pomieszczeń i urządzeń pracodawcy, z zakładowych obiektów socjalnych i prowadzonej działalności socjalnej (na zasadach przyjętych dla ogółu pracowników).

  Prawo do wycofania się z pracy zdalnej

  W razie uzgodnienia pracy zdalnej w trakcie zatrudnienia zarówno pracownik, jak i pracodawca może wystąpić z wiążącym wnioskiem o powrót do tradycyjnej pracy w zakładzie pracy.

  Pracownik  i pracodawca ustalają termin przywrócenia poprzednich warunków pracy (tj. pracy tradycyjnej, np. w siedzibie firmy), a jeżeli nie dojdą do porozumienia – następuje to po upływie 30 dni od wniosku pracownika lub pracodawcy w tej sprawie.

  Pracodawca nie może jednak wystąpić z wiążącym wnioskiem o zaprzestanie wykonywania pracy zdalnej i przywrócenie poprzednich warunków wykonywania pracy przez pracownika, któremu przysługuje prawo do wystąpienia z tzw. wiążącym wnioskiem o pracę zdalną – chyba że dalsze wykonywanie pracy zdalnej nie jest możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. 

  Rozwiązania z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie pracy zdalnej

  Pracodawca realizuje wobec pracownika zdalnego obowiązki dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy, z wyłączeniem niektórych obowiązków, których spełnienie nie jest możliwe ze względu na specyfikę pracy zdalnej. 

Linki:

Umowa o pracę określa strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, a w szczególności: rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia, wymiar czasu pracy oraz termin rozpoczęcia pracy. 

W przypadku okresu próbnego dodatkowo umowa o pracę zawiera: 

1. czas jej trwania lub dzień jej zakończenia oraz, gdy strony tak uzgodnią, postanowienie 
   o przedłużeniu umowy o czas urlopu, a także o czas innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli wystąpią takie nieobecności,
2. okres, na który strony mają zamiar zawrzeć umowę o pracę na czas określony w przypadku umów o pracę na okres próbny 1 lub 2 miesięcy, a także postanowienie o wydłużeniu umowy w przypadku, przedłużenia umowy o pracę na okres próbny nie więcej niż o 1 miesiąc, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy.

Umowa o pracę może być zawarta z osobą, która ukończyła 18 lat. Mogą być także zawierane umowy o pracę z osobami młodocianymi w wieku 15 - 18 lat. Zabronione jest natomiast, co do zasady, zatrudnianie osoby poniżej 15. roku życia.

Umowa o pracę może być zawarta na okres próbny, na czas nieokreślony albo na czas określony. 

Umowa o pracę na okres próbny jest zawierana na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w celu sprawdzenia kwalifikacji pracownika i możliwości jego zatrudnienia w celu wykonywania określonego rodzaju pracy. Strony mogą uzgodnić w umowie o pracę na okres próbny, że umowę tę przedłuża się o czas urlopu, a także o czas innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.

Umowę o pracę na okres próbny zawiera się na okres nieprzekraczający:

1. 1 miesiąca – w przypadku zamiaru zawarcia umowy o pracę na czas określony krótszy niż 6 miesięcy;

2. 2 miesięcy – w przypadku zamiaru zawarcia umowy o pracę na czas określony wynoszący co najmniej 6 miesięcy i krótszy niż 12 miesięcy.

   Strony mogą jednokrotnie wydłużyć w umowie o pracę na okres próbny ww. okresy nie więcej jednak niż o 1 miesiąc, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy.

Ponowne zawarcie umowy o pracę na okres próbny z tym samym pracownikiem jest dopuszczalne, jeżeli pracownik ma być zatrudniony w celu wykonywania innego rodzaju pracy.

Okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie umów o pracę na czas określony zawieranych między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie może przekraczać 33 miesięcy, a łączna liczba tych umów nie może przekraczać trzech. Jeżeli okres zatrudnienia na podstawie umowy/umów o pracę na czas określony jest dłuższy niż 33 miesiące lub jeżeli liczba umów na czas określony jest większa niż 3, to odpowiednio od dnia następującego po upływie tego okresu lub od dnia zawarcia czwartej umowy o pracę na czas określony uważa się, że pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. 

Powyższe ograniczenia nie mają zastosowania do umów o pracę zawartych na czas określony:

1. w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
2. w celu  wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym,
3. w celu wykonywania pracy przez okres kadencji, 

4. w przypadku gdy pracodawca wskaże obiektywne przyczyny leżące po jego stronie

   – jeżeli ich zawarcie w danym przypadku służy zaspokojeniu rzeczywistego okresowego zapotrzebowania i jest niezbędne w tym zakresie w świetle wszystkich okoliczności zawarcia umowy. Dotyczy to także sytuacji gdy doszło do przedłużenia umowy o pracę na czas określony do dnia porodu (która ulegałaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży).

Przepisy przewidują możliwość zatrudnienia w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze czasu pracy (na część etatu). Zatrudnienie pracownika w niepełnym wymiarze czasu pracy nie może powodować ustalenia jego warunków pracy i płacy w sposób mniej korzystny w stosunku do zatrudnienia dotyczącego takiego samego lub podobnego rodzaju pracy w pełnym wymiarze czasu pracy.

W ramach stosunku pracy pracownicy mogą być również zatrudniani na podstawie powołania, wyboru, mianowania, oraz spółdzielczej umowy o pracę. 

Umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie zostanie zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca będzie obowiązany potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków, przed dopuszczeniem go do pracy. 

Zmiana warunków umowy o pracę wymaga formy pisemnej i może być dokonana: 

• za porozumieniem stron – pracodawca i pracownik wyrażają zgodę na zmianę warunków umowy i określają datę, od której zmiana ta będzie obowiązywać,
• przez pracodawcę w drodze wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy lub/i płacy.

Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub/i płacy uważa się za dokonane jeżeli pracodawca zaproponował pracownikowi na piśmie nowe warunki. Wypowiedzenie powinno zawierać pouczenie o uprawnieniach pracownika w zakresie przyjęcia i odrzucenia nowych warunków. W razie braku takiego pouczenia, pracownik może do końca okresu wypowiedzenia złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków. 

W przypadku otrzymania wypowiedzenia zmieniającego pracownik może: 

• złożyć oświadczenie o przyjęciu proponowanych warunków; po upływie okresu wypowiedzenia będą obowiązywać go nowe warunki,
• złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków przed upływem połowy okresu wypowiedzenia; po upływie okresu wypowiedzenia umowa o pracę ulega rozwiązaniu,
• nie składać żadnego oświadczenia, co będzie równoznaczne z przyjęciem nowych warunków; po upływie okresu wypowiedzenia będą obowiązywać go nowe warunki.

Linki:

Młodociani

Zatrudnienie osób między 16 a 18 rokiem życia (młodocianych) odbywa się na podstawie odrębnych umów o pracę zawieranych, w celu przygotowania zawodowego albo umów o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat. Kodeks pracy przewiduje jednak wyjątki od tej zasady. 

Zgodnie z Kodeksem pracy wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.

Zatrudnianie pracowników młodocianych podlega ograniczeniom w zakresie czasu pracy (np. nie mogą być oni zatrudniani w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych). Istnieje również zakaz zatrudniania młodocianych przy pracach wzbronionych określonych w stosownych krajowych przepisach prawnych. 

Kobiety w ciąży i matki

Praca kobiet znajduje się pod szczególną ochroną w związku z ciążą i macierzyństwem: 

• w okresie ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, a także od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego albo jego części - do dnia zakończenia tego urlopu pracodawca nie może:
  • prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem;
  • wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z ich winy i reprezentująca pracownicę lub pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy;
• umowa na czas określony lub umowa na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu;
• pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej. Nie można także bez jej zgody delegować jej poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy;
• pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy, a karmiąca piersią więcej niż jedno dziecko – do dwóch przerw w pracy po 45 minut każda. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie to przysługuje jej jedna przerwa na karmienie. Przerwy na karmienie nie przysługują pracownicom, których dzienny czas pracy jest krótszy niż 4 godziny;
• pracodawca ma obowiązek udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia;
• kobiet w ciąży i kobiet karmiących piersią nie wolno zatrudniać przy pracach uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, których wykaz określają przepisy prawne.

Osoby niepełnosprawne

Zatrudnianie osób niepełnosprawnych w Polsce regulują przepisy prawne. Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Osoba niepełnosprawna zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności pracuje maksymalnie 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Norm tych nie stosuje się:

• do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz
• gdy na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.

Stosowanie norm czasu pracy dla osób niepełnosprawnych nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. 

Osoba niepełnosprawna ma prawo do przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. 

Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku, po zaliczeniu jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Dodatkowy urlop nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. 

Jeżeli wymiar urlopu dodatkowego przysługującego na podstawie odrębnych przepisów, jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy określony w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, tj. urlop dziesięciodniowy.

Osoba ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności ma także prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

1. w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku;
2. w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy, o których mowa powyżej, oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Możliwe jest zatrudnienie osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej w przypadku przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej (kontrolę w tym zakresie przeprowadza Państwowa Inspekcja Pracy) bądź zatrudnienia w formie telepracy.

Osoby niepełnosprawne, w celu uzyskania informacji dotyczącej pomocy w egzekwowaniu przysługujących im praw w zakresie zatrudniania i warunków pracy, powinny zwracać się do Państwowej Inspekcji Pracy – organu powołanego do kontroli i przestrzegania prawa pracy oraz do sądów pracy.

Linki:

Informacje ogólne

Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej w Polsce jest wolne dla każdego na równych prawach z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. Swoboda działalności gospodarczej może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

Działalności gospodarczej nie stanowi działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności nieewidencjonowanej.

Prawo polskie przewiduje szeroki katalog dostępnych form prowadzenia działalności gospodarczej, od działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne (w tym w ramach umowy spółki cywilnej) po spółki osobowe i kapitałowe. Czynnikami, które determinują ostateczną decyzję co do formy prowadzonej działalności gospodarczej są, między innymi, wymogi związane z kapitałem początkowym, zakresem odpowiedzialności majątkowej z tytułu wykonywanej działalności gospodarczej czy formalności związane z jej rejestracją.

Przedsiębiorca – osoba fizyczna - może podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) a w przypadku spółki osobowej lub kapitałowej - uzyskać wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Spółka kapitałowa w organizacji może podjąć działalność gospodarczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców. 

Osoby zagraniczne z państw członkowskich UE mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na takich samych zasadach jak obywatele polscy.

Obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE, aby mogli podjąć i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Polski, na takich samych zasadach jak obywatele polscy, muszą spełnić warunki określone w przepisach ustawy o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Obywatele takich państw musza posiadać np. zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania działalności gospodarczej, udzielone ze względu na kontynuowanie prowadzonej już działalności gospodarczej na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej czy ważną Kartę Polaka.

Do reprezentowania czy pomocy w prowadzeniu działalności gospodarczej można powołać pełnomocnika lub prokurenta. Pełnomocnikiem może być osoba fizyczna, a także osoba prawna, na przykład biuro księgowe działające w formie spółki prawa handlowego. Zakres uprawnień pełnomocnika zależy od rodzaju udzielonego mu pełnomocnictwa. Prokurent ma szersze uprawnienia, które obejmują wszystkie czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurent to specjalny pełnomocnik dla przedsiębiorcy, którego uprawnienia opisuje Kodeks cywilny Działanie prokurenta nie zastępuje, ani nie ogranicza osobistego działania w firmie. Jednak uprawnienia prokurenta nie mogą być modyfikowane – nie można ich ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Przedsiębiorca zarejestrowany w CEIDG ma możliwość opublikowania w rejestrze informacji o swoim pełnomocniku lub prokurencie, a podmioty wpisane do KRS informacji o swoim prokurencie.

Wsparcia osobom, które chcą założyć działalność gospodarczą oraz działającym już przedsiębiorcom udziela Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości a także podmioty należące do grupy Polskiego Funduszu Rozwoju.

Indywidualna działalność gospodarcza

Najpopularniejszą formą prowadzenia działalności gospodarczej jest prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie wpisu do CEIDG. 

W celu wykonywania takiej działalności należy złożyć wniosek o wpis do CEIDG za pomocą formularza elektronicznego dostępnego na stronie internetowej CEIDG. Wniosek ten musi być opatrzony kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Wniosek można złożyć także w dowolnie wybranym urzędzie gminy osobiście lub wysłać listem poleconym (musi być wówczas opatrzony podpisem wnioskodawcy poświadczonym notarialnie). Wpis do CEIDG jest dokonywany najpóźniej następnego dnia roboczego po dniu złożenia wniosku.

Częścią wniosku jest oświadczenie o braku orzeczonych wobec wnioskodawcy zakazów prowadzenia działalności gospodarczej, zakazu wykonywania określonego zawodu i zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi. Złożyć należy również oświadczenie o posiadaniu tytułu prawnego do każdej nieruchomości, której adres jest wpisywany w CEIDG (przedsiębiorca wpisany do CEIDG jest obowiązany posiadać tytuł prawny do nieruchomości, których adresy podlegają wpisowi) Ww. oświadczenia składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Wniosek o wpis do CEIDG jest jednocześnie wnioskiem o nadanie numeru REGON (rejestr podmiotów gospodarki narodowej), wnioskiem o nadanie NIP (Numer Identyfikacji Podatkowej) a także złożeniem oświadczenia o wyborze formy opodatkowania. 

Jeżeli przedsiębiorca jest płatnikiem składek, do wniosku o wpis do CEIDG może dołączyć zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnego albo do ubezpieczenia zdrowotnego, zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego członków rodziny, a także zmianę danych wskazanych w ww. zgłoszeniach lub zgłoszenie wyrejestrowania z ww. ubezpieczeń.

CEIDG przesyła dane do wskazanego przez przedsiębiorcę urzędu skarbowego, właściwego urzędu statystycznego oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych albo Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. 

Wpis do CEIDG jest wolny od opłat. 

Zaświadczeniem o wpisie do CEIDG jest wydruk ze strony internetowej CEIDG.

Organy administracji publicznej nie mogą domagać się od przedsiębiorców okazywania, przekazywania lub załączania do wniosków zaświadczeń o wpisie w CEIDG. Numerem identyfikacyjnym przedsiębiorcy w obrocie gospodarczym jest numer NIP. 

CEIDG za pośrednictwem swojej strony internetowej umożliwia wyszukanie przedsiębiorcy - osoby fizycznej oraz uzyskanie niezbędnych informacji na temat jego działalności gospodarczej.

W zakresie formy opodatkowania podstawową formą jest opodatkowanie na zasadach ogólnych według skali podatkowej. Do wyboru są także następujące możliwości: ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, podatek liniowy. Jednocześnie przedsiębiorca ma możliwość wskazania rodzaju prowadzonej dokumentacji rachunkowej: księgi rachunkowe, podatkowa księga przychodów i rozchodów lub inna ewidencja.

Przedsiębiorca może zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej. W okresie zawieszenia działalności gospodarczej przedsiębiorca nie może wykonywać działalności gospodarczej, osiągać bieżących przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za wyjątkiem przypadków określonych w przepisach prawnych oraz zatrudniać pracowników. 

Spółki prawa cywilnego

Spółka cywilna jest formą prowadzenia działalności gospodarczej, która powstaje przez zawarcie umowy przez minimum dwie osoby, nazywane są wspólnikami. Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej i nie jest przedsiębiorcą, status przedsiębiorcy muszą posiadać wszyscy wspólnicy spółki cywilnej, którzy mają obowiązek zarejestrować oddzielnie swoją działalność w odpowiednim rejestrze. Do założenia spółki cywilnej nie jest wymagany kapitał początkowy/założycielski.  Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie. 

Spółki prawa handlowego

Do spółek prawa handlowego zaliczamy spółki osobowe i spółki kapitałowe.

Do spółek osobowych zaliczamy takie spółki jak:

• spółka jawna – podstawowa forma spółki osobowej. Jej cechą charakterystyczną jest zakres odpowiedzialności wspólników. Ponoszą oni subsydiarną, nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Każdy wspólnik ma prawo ją reprezentować;
• spółka partnerska – przeznaczona jedynie do wykonywania wolnych zawodów, enumeratywnie wymienionych w Kodeksie spółek handlowych. Partnerami w spółce mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, fizjoterapeuty, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Przepisy odnoszące się do spółki partnerskiej regulują kwestie odpowiedzialności. Partner w spółce nie odpowiada za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Każdy partner ma prawo reprezentować spółkę samodzielnie. Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki powierza się zarządowi;
• spółka komandytowa – przeznaczona jest zarówno dla osób fizycznych jak i prawnych. Przynajmniej jeden ze wspólników – komplementariusz – odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia, natomiast odpowiedzialność pozostałych wspólników – komandytariuszy – jest ograniczona do wysokości określonej kwoty – sumy komandytowej. Spółkę reprezentują komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki;
• spółka komandytowo-akcyjna – przeznaczona dla prowadzenia działalności gospodarczej w dużym rozmiarze. Przepisy wymagają wniesienia minimalnego kapitału zakładowego w wysokości minimum 50 000 PLN (ok. 11 630 EUR). Wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki. Spółkę reprezentują komplementariusze, zaś akcjonariusz może reprezentować spółkę jako pełnomocnik.

Do spółek kapitałowych zaliczamy takie spółki jak:

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) – jest osobą prawną. Założycielami sp. z o.o. mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne. Spółka odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem bez ograniczeń. Wymogiem koniecznym jest wniesienie kapitału zakładowego w wysokości min. 5 000 PLN (ok. 1 163 EUR). Wspólnicy, co do zasady, ponoszą odpowiedzialność do wysokości kapitału. Najwyższą władzą spółki jest zgromadzenie wspólników. Spółkę reprezentuje zarząd (składający się co najmniej z jednego członka) na zasadach określonych w statucie umowie spółki. W spółce z o.o. można również ustanowić radę nadzorczą lub komisję rewizyjną albo oba te organy;
• spółka akcyjna (S.A.) – jest osobą prawną. Założycielami spółki mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne. Wymogiem koniecznym jest wniesienie kapitału zakładowego w wysokości minimum 100 000 PLN (ok. 23 260 EUR). Za zobowiązania podmiotu odpowiada spółka, co do zasady, do wysokości kapitału akcyjnego. Najwyższą władzą spółki jest zgromadzenie akcjonariuszy. Spółkę reprezentuje zarząd (składający się co najmniej z jednego członka) na zasadach określonych w statucie. W spółce akcyjnej musi być ustanowiona także rada nadzorcza;
• prosta spółka akcyjna(PSA) - jest osobą prawną. Spółka została stworzona przede wszystkim z myślą o start-upach Kapitał akcyjny wymagany przy zakładaniu spółki może wynosić 1 PLN (0,23 EUR). Najważniejszym organem prostej spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie. Składa się z akcjonariuszy, a jeśli spółka jest jednoosobowa, tylko założyciel wejdzie w jego skład. Centralnym organem spółki jest rada dyrektorów, łącząca w sobie cechy zarządu i rady nadzorczej. Łatwiejsze jest również dysponowanie środkami spółki - brak „zamrożonego” kapitału zakładowego.

Oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych

Przedsiębiorcy zagraniczni mogą wykonywać działalność na terytorium Polski w ramach utworzonych oddziałów i przedstawicielstw.

Oddziałem, zgodnie z przepisami prawnymi, jest wyodrębniona i samodzielna organizacyjnie część działalności gospodarczej wykonywana przez przedsiębiorcę poza jego siedzibą lub głównym miejscem wykonywania działalności. Oddział przedsiębiorcy zagranicznego wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Działalność przedstawicielstwa może natomiast obejmować wyłącznie prowadzenie działalności w zakresie reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego (nie może obejmować działalności gospodarczej). W przypadku przedstawicielstwa, wymagany jest wpis do rejestru przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych prowadzonego przez  Ministra Rozwoju i Technologii.

Linki:

Minimalne wynagrodzenie za pracę

Zasady i tryb ustalania wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę i minimalnej stawki godzinowej dla określonych umów cywilnoprawnych określa ustawa. Wysokości ww. gwarancji płacowych są corocznie przedmiotem negocjacji prowadzonych w ramach Rady Dialogu Społecznego. 

W 2024 r. wysokość miesięcznego minimalnego wynagrodzenia za pracę pracowników (tj. osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy) wynosi od 1 stycznia 2024 r. 4242 PLN brutto (ok. 992 EUR), a od 1 lipca 2024 r. – 4300 PLN brutto (ok. 1005 EUR). Od 1 stycznia 2025 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wyniesie 4666 PLN brutto (ok. 1073 EUR).

Z kwoty tej potrąca się m.in. składki na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych. Kwota ta dotyczy osoby zatrudnionej w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy. W przypadku niepełnego wymiaru czasu pracy kwota ta jest proporcjonalnie zmniejszana.

Kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia zaliczane do wynagrodzeń osobowych, z wyjątkiem: wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, nagrody jubileuszowej, odprawy pieniężnej przy przejściu na emeryturę lub rentę i dodatku do wynagrodzenia za pracę w porze nocnej, dodatku za staż pracy oraz dodatku za szczególne warunki pracy. Nie obejmuje ona również wypłat z zysku i nadwyżki bilansowej oraz dodatkowego wynagrodzenia rocznego w sferze budżetowej. Jeżeli w danym miesiącu wynagrodzenie pracownika, z uwagi na terminy wypłat niektórych składników wynagrodzenia lub rozkład czasu pracy, jest niższe od obowiązującej wysokości minimalnego wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje wyrównanie, które wypłaca się łącznie z wynagrodzeniem. 

Wynagrodzenia

Systemy wynagradzania u poszczególnych pracodawców są zróżnicowane. Warunki wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą u pracodawców ustalają:

• układy zbiorowe pracy (zakładowe lub ponadzakładowe - zawierane przez pracodawców, u których funkcjonują organizacje związkowe),
• regulaminy wynagradzania (u pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników, nie objętych układem zbiorowym pracy) lub zatrudniających co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników jeżeli zakładowa organizacja związkowa wystąpi z wnioskiem o jego ustalenie) lub
• umowy o pracę. 

Wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. W celu ochrony wynagrodzenia za pracę w polskim Kodeksie pracy zawarty jest przepis, w myśl którego pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia, ani przenieść tego prawa na inną osobę.

Pracodawca jest obowiązany założyć i prowadzić odrębnie dla każdego pracownika imienną kartę (listę) wypłacanego wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą. Pracodawca, na żądanie pracownika, jest obowiązany udostępnić do wglądu dokumenty, na których podstawie zostało obliczone jego wynagrodzenie. 

Wypłaty wynagrodzenia dokonuje się w formie pieniężnej. Częściowe spełnienie wynagrodzenia w innej formie niż pieniężna jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy przewidują to ustawowe przepisy prawa pracy lub układ zbiorowy pracy. Wynagrodzenie za pracę musi być wypłacone co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie, nie później jednak niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego. Zasadą jest wypłata wynagrodzenia na rachunek płatniczy pracownika. Natomiast jeżeli pracownik będzie chciał otrzymywać wypłatę w formie gotówki do rąk własnych to będzie musiał złożyć pracodawcy wniosek o taką wypłatę w postaci pisemnej lub elektronicznej. 

Pracownik uzyskujący przychody ze stosunku pracy podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu. Pracodawca jest obowiązany do obliczenia składek od wynagrodzenia uzyskiwanego przez pracownika i odprowadzenia ich do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Składkę emerytalną – 19,52% w częściach równych płacą pracownik i pracodawca, rentową – 8% opłaca pracownik w wysokości 1,5% i pracodawca w wysokości 6,5%. Składkę chorobową – 2,45% w całości opłaca pracownik, natomiast wypadkową (od 0,67% do 3,33%) pracodawca. Składki na Fundusz Pracy (2,45%), na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (0,10%) oraz na Fundusz Solidarnościowy(0,15%) opłaca pracodawca. 

Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie może przekraczać trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Osoby pracujące objęte są również obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym. Składkę opłaca się w wysokości 9 % podstawy wymiaru tej składki. 

Kwestie dotyczące zasad wypłacania wynagrodzeń w przypadku umów cywilnoprawnych uregulowane są przede wszystkim w przepisach Kodeksu cywilnego – w zależności od rodzaju danej umowy. W zakresie zapewnienia minimalnej wysokości wynagrodzenia zastosowanie mają przepisy ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Osoba wykonująca pracę na podstawie niektórych umów zlecenia lub umów o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu –  jest uprawniona do otrzymania wynagrodzenia na poziomie co najmniej minimalnej stawki godzinowej za każdą godzinę pracy. Minimalna stawka godzinowa dla określonych umów cywilnoprawnych w 2024 r. wynosi: od dnia 1 lipca 2024 r. 28,10 PLN (ok. 6,54 EUR), a od dnia 1 stycznia 2025 r. - 30,5 PLN (ok. 7 EUR). Wysokość minimalnej stawki godzinowej jest corocznie waloryzowana i wzrasta w takim samym stopniu, jak wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę dla pracowników. Minimalna stawka godzinowa nie przysługuje tym osobom, które samodzielnie decydują o miejscu i czasie wykonywania zlecenia lub świadczenia usługi i jednocześnie przysługuje im wyłącznie wynagrodzenie prowizyjne. Ponadto, wyłączone z obowiązku stosowania minimalnej stawki godzinowej są określone w ustawie umowy dotyczące usług opiekuńczych – np. zawierane w celu prowadzenia rodzinnego domu pomocy, umowy dotyczące opieki nad dzieckiem w pieczy zastępczej czy opieki nad grupą osób podczas wycieczek, trwających dłużej niż jedna doba.

Średnie dochody 

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w I kwartale 2024 r. wyniosło 8 147,38PLN brutto (ok. 1 874,66 EUR). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w kwiecień 2024 r. wyniosło 8 266,30PLN brutto (ok. 1 839,92 EUR).

Przykładowo przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie mazowieckim (z miastem Warszawą) w poszczególnych sektorach w marcu 2024 r. wyniosło: przemysł – 9 166 PLN (ok. 2 105,69 EUR), przetwórstwo przemysłowe – 8 891, PLN (ok. 2 042,73 EUR), budownictwo – 9,607 PLN (ok. 2 207,14 EUR), handel i naprawa pojazdów samochodowych – 10 376 PLN (ok. 2 383,62 EUR), transport i gospodarka magazynowa – 7 763 PLN (ok. 1 783,19 EUR), zakwaterowanie i gastronomia – 7 313 PLN (ok. 1 679,93 EUR), informacja i komunikacja – 15 318 PLN (ok. 3 519,58 EUR), obsługa rynku nieruchomości – 11 113 PLN (ok. 2 553,98 EUR), administrowanie i działalność wspierająca –  7 385 PLN (ok. 1 696,82 EUR). 

Linki:

W Polsce czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym co do zasady 4 miesięcy. Jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy, okres rozliczeniowy może być przedłużony do maksymalnie 12 miesięcy przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Przedłużenie okresu rozliczeniowego ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi; jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia treść porozumienia z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, albo w porozumieniu zawieranym z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Istnieje możliwość stosowania ruchomego czasu pracy, czyli różnych godzin rozpoczynania pracy lub określenia przedziału czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy. W niektórych systemach czasu pracy dobowy wymiar czasu pracy może zostać przedłużony do maksymalnie 12, 16, a nawet 24 godzin. 

Każdemu pracownikowi przysługuje nieprzerwany odpoczynek dobowy w wymiarze co najmniej 11 godzin oraz tygodniowy w wymiarze co najmniej 35 godzin, a w niektórych przypadkach – nie krótszy niż 24 godzin. 

Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika:

1)     wynosi co najmniej 6 godzin – pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 
15 minut;

2)     jest dłuższy niż 9 godzin – pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;

3)     jest dłuższy niż 16 godzin – pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.

Przerwy, o których mowa wlicza się do czasu pracy.

Pracodawca może wprowadzić jedną przerwę w pracy niewliczaną do czasu pracy, w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych.

Praca w niedzielę i święta jest dopuszczalna w przypadkach wskazanych w Kodeksie pracy, 
np. przy pracy zmianowej, w transporcie i w komunikacji, przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. 

W odniesieniu do prowadzenia handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele i święta w placówkach handlowych obowiązują ograniczenia. Obecnie zakaz handlu oraz czynności wykonywanych z handlem nie obowiązuje w 7 niedziel handlowych, przypadających: ostatnią niedzielę stycznia, kwietnia, czerwca i sierpnia, a także w dwie kolejne niedziele poprzedzające Boże Narodzenie a jeżeli niedziela poprzedzająca pierwszy dzień Bożego Narodzenia przypada na dzień 24 grudnia – zakaz nie obowiązuje w kolejne dwie niedziele poprzedzające tę niedzielę) i w niedzielę poprzedzającą Wielkanoc. W niektórych przypadkach określonych w przepisach handel i wykonywanie pracy w handlu są dozwolone w każdą niedzielę, np. na stacji paliw, w aptekach, w kwiaciarniach.  

W odniesieniu do prowadzenia handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedzielę i święta w placówkach handlowych obowiązują ograniczenia. Obecnie zakaz handlu przewidziany w ustawie nie obowiązuje:

- w kolejne dwie niedziele poprzedzające pierwszy dzień Bożego Narodzenia, 

- niedzielę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy oraz 

- ostatnią niedzielę przypadającą w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu. 

Natomiast, jeżeli niedziela poprzedzająca pierwszy dzień Bożego Narodzenia przypada w dzień 24 grudnia, zakaz handlu nie będzie obowiązywał w dwie kolejne niedziele poprzedzające tę niedzielę. Jednocześnie należy wskazać, że jeżeli dzień 24 grudnia przypada w danym roku w niedzielę to objęty jest on zakazem handlu. W niektórych przypadkach określonych w przepisach handel i wykonywanie pracy w handlu są dozwolone w każdą niedzielę, np. na stacji paliw, w aptekach, w kwiaciarniach. 

Pracownikowi wykonującemu pracę w niedzielę i święto pracodawca jest obowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy. Pracownik pracujący w niedzielę powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21.00, a 7.00. Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej. 

Pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy; jest ona dopuszczalna w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii lub szczególnych potrzeb pracodawcy. Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym (chyba, ze inaczej ustalono w przepisach wewnątrzzakładowych albo umowie o pracę). Wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych jest rekompensowane dodatkiem do wynagrodzenia lub czasem wolnym od pracy (oprócz wynagrodzenia za przepracowany czas).

W przypadku umów cywilnoprawnych nie stosuje się przepisów Kodeksu pracy o czasie pracy. Kwestii tej nie regulują także przepisy Kodeksu cywilnego – należy to do stron umowy. Należy natomiast potwierdzać liczbę godzin wykonywania zlecenia lub świadczenia usług, na podstawie umowy, do której stosuje się minimalną stawkę godzinową za każdą godzinę wykonywania zlecenia lub świadczenia usług.

Linki:

Prawo do urlopu

Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu. Udokumentowane okresy zatrudnienia obywateli państw członkowskich UE lub EFTA za granicą u pracodawców zagranicznych są zaliczane do okresów pracy w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych. 

Przewidziane są następujące rodzaje urlopów: wypoczynkowy, macierzyński, na warunkach urlopu macierzyńskiego, ojcowski, wychowawczy, szkoleniowy, rodzicielski, bezpłatny, opiekuńczy.

Urlop wypoczynkowy

Prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego (w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującemu po przepracowaniu roku) pracownik nabywa z upływem miesiąca pracy. Prawo do kolejnego urlopu nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym pracy. Wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.  Do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu wlicza się także okres nauki w szkole ponadpodstawowej. W ramach urlopu wypoczynkowego, pracodawca jest obowiązany udzielić urlopu (nie więcej niż 4 dni w ciągu roku kalendarzowego) na żądanie, w terminie wskazanym przez pracownika. Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. 

Pracodawca udziela pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Urlopy zaległe powinny być wykorzystane do końca trzeciego kwartału następnego roku kalendarzowego. W razie niewykorzystania urlopu do dnia rozwiązania umowy o pracę pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. Na wniosek pracownika urlop może być podzielony na części, z których co najmniej jedna część powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował.

Urlop bezpłatny 

Urlop bezpłatny jest udzielany na pisemny wniosek pracownika (tego urlopu nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze). Niezależnie od powyższego, za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami (okres takiego urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy).

Urlop macierzyński 

Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie oraz 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. 

Prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego mają również pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i wystąpili sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie adopcji dziecka lub którzy przejęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej). Wymiar urlopu jest taki sam jak podany wyżej, przy czym jest on uzależniony od liczby dzieci przyjętych na wychowanie jako rodzina zastępcza jednocześnie i przysługuje on nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia. Natomiast pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Za czas urlopu macierzyńskiego oraz urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje 100% zasiłek macierzyński.

Urlop rodzicielski

Pracownicy - rodzice dziecka maja prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego i do 43 tygodni, w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci przy jednym porodzie. 

Pracownicy - rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w ustawie z dnia 
4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 65 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 67 tygodni  w przypadku  urodzenia dwojga lub więcej dzieci  przy jednym porodzie.

Prawo do urlopu rodzicielskiego mają również pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i wystąpili sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie adopcji dziecka lub którzy przejęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej). Wymiar urlopu jest taki sam jak podany wyżej, przy czym jest on uzależniony od liczby dzieci adoptowanych / przyjętych na wychowanie jednocześnie.

Urlop rodzicielski w powyższych wymiarach przysługuje łącznie obojgu pracownikom - rodzicom dziecka.

Każdemu z pracowników - rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z powyższego wymiaru. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników - rodziców dziecka.

Urlop rodzicielski jest udzielany  na wniosek w postaci papierowej  lub elektronicznej składany przez pracownika - rodzica dziecka. Urlop ten jest udzielany  jednorazowo lub w maksymalnie w 5 częściach. 

Ostatecznym terminem wykorzystania urlopu rodzicielskiego jest zakończenie roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat. 

Możliwe jest łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy (w wymiarze do 1/2 etatu) u pracodawcy, który udziela ww. urlopu. W powyższym przypadku wymiar urlopu rodzicielskiego ulega proporcjonalnemu wydłużeniu – maksymalnie do 82 lub 86 tygodni.

W przypadku łączenia przez pracownika - rodzica dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w ustawie z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin ,,Za życiem'', korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnemu do 130 lub 134 tygodni.

Dodatkowo, rodzice mają możliwość wymieniania się przysługującym z tytułu opieki nad dzieckiem urlopem rodzicielskim i zasiłkiem macierzyńskim w trakcie urlopu, gdy jedno z rodziców jest pracownikiem, a drugie jest objęte ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu, np. prowadzi własną działalność gospodarczą. 

Za czas urlopu rodzicielskiego przysługuje, co do zasady 70% zasiłku macierzyńskiego. 

W razie złożenia przez pracownicę wniosku do pracodawcy lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w terminie nie później niż 21 dni po porodzie, miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wynosi 81,5% podstawy wymiaru zasiłku; w każdym przypadku pracownikowi – ojcu dziecka za okres nieprzenoszalnej 9-tygodniowej części urlopu przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Urlop ojcowski

Pracownik – ojciec wychowujący dziecko ma prawo skorzystać z urlopu ojcowskiego. Prawo do takiego urlopu przysługuje ojcu dziecka, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Także pracownik – ojciec, który adoptował dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego, który może wykorzystać do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Wymiar urlopu ojcowskiego wynosi do 2 tygodni, a okres ten można podzielić na dwie części i wykorzystać każdą z części w dowolnym terminie. Za czas urlopu ojcowskiego przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 100%.

Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy przysługuje w wymiarze do 36 miesięcy (w tym po 1 miesiącu nieprzenoszalnym dla każdego z rodziców), nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Aby skorzystać z tego urlopu pracownik musi posiadać co najmniej 6 miesięczny okres zatrudnienia. Z urlopu może skorzystać matka lub ojciec, którzy są pracownikami. Urlop ten jest udzielany na wniosek pracownika, składany w postaci papierowej lub elektronicznej nie więcej niż w 5 częściach. Podczas przebywania na urlopie wychowawczym pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (urlop ten jest co do zasady bezpłatny) nie przysługuje żaden zasiłek ale osoba jest objęta ubezpieczeniem emerytalno-rentowym i zdrowotnym, które opłaca pracodawca.

Urlop szkoleniowy 

Urlop szkoleniowy przysługuje pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą na zasadach określonych w przepisach Kodeksu pracy. Urlop ten przysługuje w wymiarze: 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych;  6 dni  dla pracownika  przystępującego do egzaminu maturalnego; 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu zawodowego;; 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Za czas urlopu szkoleniowego pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. 

Urlop opiekuńczy

Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny (syn, córka, ojciec, matka, małżonek) lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Dni wolne od pracy

Dniami ustawowo wolnymi od pracy w Polsce są niedziele oraz następujące święta: 1 stycznia, 6 stycznia, pierwszy dzień Wielkiej Nocy, drugi dzień Wielkiej Nocy, 1 maja, 3 maja, dzień Zesłania Ducha Świętego, dzień Bożego Ciała, 15 sierpnia, 1 listopada, 11 listopada, 25 grudnia, 26 grudnia.

Zwolnienia od pracy

Istnieje szereg okoliczności, w których udziela się zwolnień od pracy. Najczęstszymi są: niezdolność do pracy z powodu choroby, przeprowadzenie badań lekarskich, konieczność opieki nad dzieckiem, wydarzenia o charakterze osobistym lub rodzinnym jak ślub lub pogrzeb.

Jeżeli przyczyną zwolnienia od pracy jest np. ślub pracownika, urodzenie się jego dziecka lub pogrzeb małżonka pracownika, jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy, to pracownikowi przysługują 2 dni zwolnienia od pracy. Jeśli zwolnienie od pracy spowodowane jest ślubem dziecka pracownika albo zgonem i pogrzebem jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką – pracownikowi przysługuje 1 dzień zwolnienia od pracy. W czasie zwolnienia od pracy z ww. przyczyn pracownikowi przysługuje wynagrodzenie takie, jakie by otrzymywał, gdyby pracował. 

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej 1 dziecko w wieku do lat 14 przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. 

Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika – w wymiarze 2 dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym, z zachowaniem za czas tego zwolnienia prawa do 50% wynagrodzenia (obliczanego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego).

Z kolei pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje (oprócz wspomnianego wyżej urlopu szkoleniowego) zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcie oraz na czas ich trwania (za czas tego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia).

W przypadku umów cywilnoprawnych nie stosuje się przepisów Kodeksu pracy o urlopach, zwolnieniach od pracy, a także przepisów o dniach wolnych od pracy. Kwestii tych nie regulują także przepisy Kodeksu cywilnego.

Linki:

Formy zakończenia zatrudnienia

Zakończenie stosunku pracy następuje w wyniku jego rozwiązania lub wygaśnięcia.

Umowa o pracę rozwiązuje się:  na mocy porozumienia  stron; przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia; przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia; z upływem czasu, na który została zawarta. Oświadczenie każdej ze stron o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno nastąpić na piśmie. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron – w tym trybie pracodawca i pracownik wyrażają zgodę na rozwiązanie umowy o pracę w terminie uzgodnionym przez strony.

Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem – przez pisemne oświadczenie pracownika lub pracodawcy z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Za wypowiedzeniem może zostać rozwiązana umowa o pracę na czas nieokreślony, umowa o pracę na okres próbny oraz umowa na czas określony. W wypowiedzeniu umowy o pracę na czas określony, jak i czas nieokreślony powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy. Ponadto w wypowiedzeniu umowy o pracę powinno być zawarte pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania się do sądu pracy. Okres wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony i umowy o pracę na czas określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Okres ten wynosi: 2 tygodnie – jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy, 1 miesiąc jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy oraz 3 miesiące – jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata. 

Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres próbny jest uzależniony od długości okresu próbnego i wynosi: 3 dni robocze – jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni, 1 tydzień – jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie lub 2 tygodnie – jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące.

W związku z wypowiedzeniem umowy o pracę pracodawca może zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy do upływu okresu wypowiedzenia. W okresie tego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. 

Jeżeli umowę o pracę na czas określony lub nieokreślony wypowiada pracodawca, to jest on zobowiązany zawiadomić na piśmie zakładową organizację związkową, reprezentującą pracownika, o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia – umowa o pracę zostaje rozwiązana przez pisemne oświadczenie pracownika lub pracodawcy bez zachowania okresu wypowiedzenia. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę w tym trybie z winy pracownika, w przypadku:

• ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
• popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
• zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. 

Ponadto pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem bez wypowiedzenia  
z przyczyn niezawinionych przez pracownika w przypadku:

• niezdolności pracownika do pracy z powodu choroby, trwającej przez czas określony, przepisami  Kodeksu pracy;
• usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż choroba, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.

W oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca rozwiązanie tej umowy oraz pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania się do sądu pracy.

Pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia:

• jeżeli zostanie stwierdzony orzeczeniem lekarskim szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe;
• gdy pracodawca dopuści się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.

Wygaśnięcie stosunku pracy następuje z mocy prawa, w przypadkach określonych w Kodeksie pracy oraz w przepisach szczególnych (np. w razie śmierci pracownika, śmierci pracodawcy).

W Polsce obowiązują również szczególne przepisy dotyczące rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn nie dotyczących pracowników. Regulują one sposób przeprowadzania zwolnień grupowych oraz indywidualnych i dotyczą pracodawców, zatrudniających co najmniej 20 pracowników. 

Kwestie zakończenia stosunków prawnych powstałych w wyniku zawarcia przez strony określonych umów cywilnoprawnych (np. umów zlecenia, czy umów o dzieło) regulują –  zależnie od rodzaju łączącej strony umowy – odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego.

Przywrócenie do pracy lub ponowne zatrudnienie

Pracownik może się ubiegać o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach w przypadku gdy:

• wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony lub umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony przez pracodawcę jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów opracę;
• pracodawca rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie.

O przywróceniu do pracy orzeka sąd pracy, który rozpatruje roszczenie pracownika po uprzednim skierowaniu przez tego pracownika stosownego pozwu.  Pracownik ma prawo wybrać sąd pracy, który będzie mu odpowiadał ze względu na miejsce zamieszkania albo miejsce świadczenia pracy przez pracownika albo miejsce siedziby pracodawcy. 

Pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy po uprzednim wypowiedzeniu mu umowy o pracę, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 2 miesiące, a gdy okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące – nie więcej niż za 1 miesiąc. Natomiast pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, po uprzednim niezgodnym z prawem rozwiązaniem z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 3 miesiące i nie mniej niż za 1 miesiąc.

Jeżeli umowę o pracę rozwiązano z pracownikiem, który znajduje się w okresie ochrony przedemerytalnej albo z pracownicą w okresie ciąży oraz w okresie  urlopu macierzyńskiego lub od dnia złożenia  przez pracownika  wniosku o udzielenie urlopu  macierzyńskiego albo jego części (a także innych okresach wskazanych w przepisach) – do dnia zakończenia tego urlopu, wynagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy. Dotyczy to także przypadku, gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego.

Pracodawca powinien w miarę możliwości ponownie zatrudnić pracownika, który w okresie 6 miesięcy od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu niezdolności do pracy na skutek długotrwałej choroby albo usprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej powyżej 1 miesiąca (innej niż choroba) zgłosi swój powrót do pracy niezwłocznie po ustaniu tych przyczyn.

Pracodawca, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika, jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia (nie dotyczy to jednak przypadku, gdy postępowanie karne umorzono z powodu przedawnienia albo amnestii, a także w razie warunkowego umorzenia postępowania).

W razie ponownego zatrudniania pracowników w tej samej grupie zawodowej pracodawca  zatrudniający co najmniej 20 pracowników powinien zatrudnić pracownika, z którym rozwiązał stosunek pracy w ramach grupowego zwolnienia (z przyczyn niedotyczących pracownika), jeżeli zwolniony pracownik zgłosi zamiar podjęcia zatrudnienia u tego pracodawcy w ciągu roku od dnia rozwiązania z nim stosunku pracy. Pracodawca powinien ponownie zatrudnić takiego pracownika w okresie 15 miesięcy od dnia rozwiązania z nim stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia.

Linki:

Wolność zrzeszania się w związki zawodowe gwarantowana jest każdemu, kto wykonuje pracę zarobkową na terytorium Polski. Związek zawodowy może utworzyć grupa co najmniej 
10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych, przy czym w ich gestii leży, jakie osoby (kategorie, grupy, zawody) będzie taki związek zrzeszał. 

Zasady członkostwa w związkach zawodowych oraz sprawowania funkcji związkowych ustalają statuty i uchwały organów związkowych. Przyjęcie nowego członka do związku zawodowego poprzedza zazwyczaj złożenie przez niego deklaracji członkowskiej. O akceptacji deklaracji członkostwa decydują odpowiednie statutowe władze związku. U pracodawcy może działać zakładowa lub międzyzakładowa organizacja związkowa. Związki mogą tworzyć federacje i konfederacje. 

Przynależność do związku zawodowego jest dobrowolna. Nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związku zawodowego. Związki zawodowe reprezentują tak zbiorowe, jak i indywidualne prawa i interesy pracowników. W zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności związkowej (np. zawierają układy zbiorowe pracy, porozumienia, uzgadniają regulaminy pracy, wynagradzania, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych). W indywidualnych sprawach związanych ze stosunkiem pracy pracownik może być reprezentowany przez związek zawodowy, jeżeli jest jego członkiem, bądź gdy wybrana przez niego organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jego praw pracowniczych (np. związki zawodowe opiniują zamiar wypowiedzenia lub rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę). 

Wszystkie osoby wykonujące pracę zarobkową mają pełne prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. Osobą wykonującą pracę zarobkową jest zarówno pracownik w rozumieniu Kodeksu pracy, jak i osoba świadcząca pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia oraz ma takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy. Tworzyć związki zawodowe i wstępować do nich mogą osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych oraz osoby fizyczne prowadzące jednoosobową pozarolniczą działalność gospodarczą (tzw. samozatrudnieni). Prawo wstępowania do istniejących już związków zawodowych przysługuje również wolontariuszom, stażystom i innym osobom, które świadczą osobiście pracę bez wynagrodzenia.

Zarówno pracownicy jak i inne osoby wykonujące pracę zarobkową posiadają uprawnienia niezbędne do wykonywania działalności związkowej, takie jak możliwość zwolnienia od pracy zawodowej na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności czy szczególna ochrona działaczy związkowych przed rozwiązaniem lub niekorzystną zmianą umowy.

Według Głównego Urzędu Statystycznego liczba osób zrzeszona w związkach zawodowych w Polsce w 2022 r. wyniosła około 1,44 mln. 

U pracodawcy mogą działać również inne formy pozazwiązkowej reprezentacji pracowników, np. rady pracowników.

Rady pracowników działające u pracodawców wykonujących działalność gospodarczą zatrudniających co najmniej 50 pracowników - stanowią reprezentację pracowników na potrzeby informacji i konsultacji Rady są wybierane przez pracowników. Mają one prawo do uzyskiwania informacji dotyczących działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy oraz do informacji i prowadzenia konsultacji w sprawach stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań powodujących zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia. 

Przepisy prawa regulujące funkcjonowanie rad pracowników nie przewidują ograniczeń dla obywateli państw członkowskich UE lub EFTA oraz członków ich rodzin niebędących obywatelami państw członkowskich UE lub EFTA zatrudnionych na terytorium Polski w zakresie uczestniczenia w radach pracowników.

Linki:

Przedmiotem sporu zbiorowego mogą być warunki pracy, płace lub świadczenia socjalne oraz prawa i wolności związkowe. Spór zbiorowy nie może dotyczyć roszczeń indywidualnych pracowników, które mogą być dochodzone przed sądem. Jeżeli spór dotyczy treści układu zbiorowego pracy lub innego porozumienia, którego stroną jest organizacja związkowa, wszczęcie i prowadzenie sporu o zmianę układu lub porozumienia może nastąpić nie wcześniej niż z dniem ich wypowiedzenia.

Spory zbiorowe są prowadzone przez związki zawodowe z pracodawcą lub pracodawcami. Rozwiązywanie sporów obejmuje następujące etapy: rokowania stron, mediacje, arbitraż i strajk. Pierwsze dwa mają charakter obligatoryjny, natomiast arbitraż jest fakultatywny.

Mediatorem w sporze zbiorowym może być dowolna osoba, wspólnie wybrana przez strony sporu lub osoba z listy mediatorów prowadzonej przez ministra właściwego do spraw pracy. 

Środkiem ostatecznym jest strajk, a decyzja o jego ogłoszeniu powinna uwzględniać współmierność żądań do strat z nim związanych. Proklamowanie strajku powinno być poprzedzone referendum wśród załogi zakładu pracy. Za czas strajku pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie. Polskie prawodawstwo nie przewiduje lokautu.

Linki:

Polska jest państwem o ustroju republikańskim i demokracją parlamentarną z systemem parlamentarno-gabinetowym. Zasady funkcjonowania państwa określa Konstytucja, która jest najwyższym aktem prawnym. W Polsce istnieje system prawa ustawowego, którego podstawową formą prawodawstwa jest ustawa.

System polityczny w Polsce opiera się na trójpodziale władzy pomiędzy władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament (Sejm – izba niższa – liczący 460 posłów, Senat – izba wyższa – liczący 100 senatorów) powoływany w powszechnych wyborach na 4-letnią kadencję. Sejm uchwala prawo i sprawuje kontrolę nad organami państwowymi, w tym Radą Ministrów. Sejmowi jest podporządkowana, jako najwyższy organ kontrolny w państwie, Najwyższa Izba Kontroli. Głównym zadaniem Senatu jest współtworzenie z Sejmem polskiego prawa. Ordynacja wyborcza przewiduje system wyborów proporcjonalnych do Sejmu i system wyborów większościowych do Senatu. Ordynacja wyborcza do Sejmu w Polsce zakłada próg wyborczy 5% – dla partii lub 8% – dla koalicji wyborczych.

W Sejmie i Senacie obecnej kadencji, wybranym na lata 2023 - 2027, funkcjonuje: Klub Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość, Klub Parlamentarny Koalicja Obywatelska, Klub Parlamentarny Polska 2050 – Trzecia Droga, Klub Parlamentarny Polskie Stronnictwo Ludowe – Trzecia Droga, Klub Parlamentarny Nowa Lewica, Klub Parlamentarny Konfederacja Wolności i Niepodległości, Klub Parlamentarny Kukiz’15. Władza wykonawcza spoczywa w rękach Rady Ministrów i Prezydenta. Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi Rząd, tj. Rada Ministrów, której pracami kieruje Prezes Rady Ministrów (Premier). Rada Ministrów koordynuje i kontroluje prace administracji rządowej. Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym i jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej. Premiera i – na jego wniosek – ministrów, powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Władza wykonawcza spoczywa w rękach Rady Ministrów i Prezydenta. Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi Rząd, tj. Rada Ministrów, której pracami kieruje Prezes Rady Ministrów (Premier). Rada Ministrów koordynuje i kontroluje prace administracji rządowej. Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym i jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej. Premiera i – na jego wniosek – ministrów, powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym rangą przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej, jest wybierany na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji i jest najwyższym zwierzchnikiem Polskich Sił Zbrojnych. 

Władzę sądowniczą sprawują niezależne sądy i trybunały, na czele z Sądem Najwyższym, Trybunałem Stanu i Trybunałem Konstytucyjnym. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych oraz jest najwyższą instancją odwoławczą od orzeczeń sądów niższych instancji. Kontrolę działalności administracji publicznej sprawują Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją ustaw i umów międzynarodowych, celów oraz działalności partii politycznych oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Trybunał Stanu rozstrzyga w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej najwyższych urzędników państwowych, takich jak Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów oraz członków Rady Ministrów

Gwarancje praw obywatelskich zawarte są w aktach prawnych, spośród których największe znaczenie ma Konstytucja. Konstytucja zapewnia także obywatelom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.

Od 1999 r. obowiązuje trójstopniowy podział terytorialny Polski na: gminy (2478), powiaty (314), miasta na prawach powiatu (66) i województwa (16). Gminy i powiaty są ogniwami samorządu terytorialnego, przy czym gmina jest najmniejszą jednostką podziału administracyjnego Polski, natomiast województwa są jednostkami rządowo-samorządowymi. Przedstawicielem Rządu w województwie jest Wojewoda. Najważniejszym przedstawicielem samorządu województwa jest natomiast Marszałek. Ciałami samorządu lokalnego, które sprawują władzę i nadzór są rady. Do ich głównych zadań należy stanowienie lokalnego prawodawstwa, uchwalanie budżetu oraz nakładanie lokalnych podatków i opłat. Wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Publiczne służby zatrudnienia w Polsce składają się z organów zatrudnienia (ministra właściwego do spraw pracy, wojewodów, marszałków województw i starostów powiatów) oraz z powiatowych urzędów pracy (340 urzędów) i wojewódzkich urzędów pracy (16 urzędów oraz ich filii), urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw pracy oraz urzędów wojewódzkich. Ogólna polityka rynku pracy ustalana jest na szczeblu krajowym, ale urzędy pracy zarówno powiatowe, jak i wojewódzkie mają możliwości uzupełniania jej, tak by zaspokajać lokalne potrzeby rynku pracy.

Linki:

Średnie dochody 

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w I kwartale 2024 r. wyniosło 8 147,38PLN brutto (ok. 1 874,66 EUR). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w kwiecień 2024 r. wyniosło 8 266,30PLN brutto (ok. 1 839,92 EUR).

Przykładowo przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie mazowieckim (z miastem Warszawą) w poszczególnych sektorach w marcu 2024 r. wyniosło: przemysł – 9 166 PLN (ok. 2 105,69 EUR), przetwórstwo przemysłowe – 8 891, PLN (ok. 2 042,73 EUR), budownictwo – 9,607 PLN (ok. 2 207,14 EUR), handel i naprawa pojazdów samochodowych – 10 376 PLN (ok. 2 383,62 EUR), transport i gospodarka magazynowa – 7 763 PLN (ok. 1 783,19 EUR), zakwaterowanie i gastronomia – 7 313 PLN (ok. 1 679,93 EUR), informacja i komunikacja – 15 318 PLN (ok. 3 519,58 EUR), obsługa rynku nieruchomości – 11 113 PLN (ok. 2 553,98 EUR), administrowanie i działalność wspierająca –  7 385 PLN (ok. 1 696,82 EUR). 

Rodzaje podatków

W Polsce wyróżniamy piętnaście rodzajów podatków, które dzielą się na podatki bezpośrednie (realizowane przez podatnika, który ma obowiązek odprowadzenia podatku do organu podatkowego) oraz podatki pośrednie (płacone przy nabywaniu dóbr).

Podatki bezpośrednie to:

1) podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT),

2)    podatek dochodowy od osób prawnych (CIT),

3)    podatek od spadków i darowizn,

4)    podatek od czynności cywilnoprawnych,

5)    podatek rolny,

6)    podatek leśny,

7)    podatek od nieruchomości,

8)    podatek od środków transportowych,

9)    podatek tonażowy (skierowany do armatorów eksploatujących morskie statki handlowe w żegludze międzynarodowej),

10) podatek od wydobycia niektórych kopalin,

11) podatek od niektórych instytucji finansowych,

12) podatek od sprzedaży detalicznej.

Podatki pośrednie to:

1) podatek od towarów i usług (VAT – 23%, 8%, 5% i 0%),

2) podatek akcyzowy,

3) podatek od gier.

Z punktu widzenia zatrudnienia i prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce najważniejszymi podatkami są odpowiednio podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych. 

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Najważniejszym z punktu widzenia osoby fizycznej zatrudnionej w Polsce jest podatek dochodowy od osób fizycznych.

Dochody uzyskiwane przez osoby fizyczne podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Jeśli podatnik w danym roku uzyskuje dochód z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania jest suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów. W przypadku uzyskiwania dochodów przez nierezydentów w Polsce lub polskich rezydentów za granicą stosuje się postanowienia umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska. Polska podpisała takie umowy, m.in. z Austrią, Niemcami, Francją, Wielką Brytanią. Pełna lista państw wraz z umowami jest dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Finansów.

Osoba, która jest polskim rezydentem podatkowym podlega w Polsce opodatkowaniu od całości dochodów uzyskanych w danym roku, zarówno w Polsce jak i zagranicą. Jeżeli natomiast osoba nie ma miejsca zamieszkania w Polsce (rezydencji podatkowej), to podatek w Polsce zapłaci tylko od dochodów osiągniętych na terytorium Polski. Opodatkowanie następuje z uwzględnieniem zasad wynikających z zawartych przez Polskę umów o unikaniu podwójnego opodatkowania

Co do zasady opodatkowaniu podlegają dochody (przychód minus koszty uzyskania przychodu). 

Koszty uzyskania przychodów określane są w zależności od rodzaju uzyskanego przychodu, np. dla osób uzyskujących przychody w 2024 r.: 

• ze stosunku pracy podstawowe koszty wynoszą rocznie 3000 PLN (ok. 703 EUR), a miesięcznie - 250 PLN (ok. 58 EUR);
• z umów zlecenia koszty określa się w wysokości 20% uzyskanego przychodu;
• z praw autorskich koszty określa się w wysokości 50% uzyskanego przychodu, z tym, że roczne łączne koszty nie mogą przekroczyć kwoty 120 000 PLN (ok. 28 135 EUR);
• z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej koszty określa się w wysokości kosztów poniesionych w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem wydatków wymienionych w ustawie jako niestanowiące kosztów uzyskania przychodów. 

Sposób obliczenia podatku od dochodu uzależniony jest od źródła przychodu, z którego ten dochód uzyskano. Są następujące sposoby obliczenia podatku:

1. progresywna skala podatkowa z kwotą zmniejszającą podatek - do osób fizycznych opodatkowujących dochody na ogólnych zasadach stosuje się dwuprzedziałową skalę podatkową ze stawkami  wysokości 12% i 32%, z jednym progiem podatkowym w wysokości 120 000 PLN (ok. 28 135 EUR) oraz z kwotą zmniejszającą podatek, która wynosi 3600 PLN (ok. 844 EUR). 

Według progresywnej skali podatkowej opodatkowane są m.in. dochody: z pracy najemnej (stosunku pracy, umów zlecenia i o dzieło), emerytur, rent, działalności gospodarczej.

Ostateczne rozliczenie tych dochodów oraz zapłaconych od nich zaliczek na podatek następuje po zakończeniu roku w zeznaniu podatkowym (PIT-36, PIT-37) składanym przez podatnika albo w rocznym obliczeniu podatku (PIT-40A) składanym za podatnika przez organ rentowy, jeżeli emerytura lub renta jest jedynym źródłem dochodów podatnika i z rozliczenia emerytury nie wynika kwota nadpłaty..

Podatnicy opodatkowujący swoje dochody według progresywnej skali podatkowej, jeśli spełniają przewidziane przepisami prawa warunki, mogą na wniosek złożony w zeznaniu PIT-36 albo PIT-37 skorzystać z łącznego opodatkowania dochodów małżonków i preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci.

Małżonkowie, którzy wybrali ten sposób opodatkowania, obliczają podatek w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów.

Natomiast osoba samotnie wychowująca dziecko lub dzieci oblicza podatek na preferencyjnych zasadach w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy swoich dochodów;

Zeznanie PIT-37 i PIT-36 składa się do urzędu skarbowego w terminie od 15 lutego do końca kwietnia roku następującego po roku podatkowym, chyba że podatnik wcześniej opuszcza terytorium Polski. Wtedy zeznanie podatkowe składa przed wyjazdem. 19% podatek dochodowy z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej - dochody z pozarolniczej działalności gospodarczejlub działów specjalnych produkcji rolnej (ustalane na podstawie prowadzonych ksiąg) mogą być opodatkowane 19% stawką podatku. Dochód (strata) są rozliczane w odrębnym zeznaniu. PIT-36L, które podatnik składa się w terminie od 15 lutego do końca kwietnia roku następującego po roku podatkowym;\

2. 19% podatek dochodowy z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej - dochody z pozarolniczej działalności gospodarczejlub działów specjalnych produkcji rolnej (ustalane na podstawie prowadzonych ksiąg) mogą być opodatkowane 19% stawką podatku. Dochód (strata) są rozliczane w odrębnym zeznaniu. PIT-36L, które podatnik składa w terminie od 15 lutego do końca kwietnia roku następującego po roku podatkowym;
3. 19% podatek dochodowy od niektórych dochodów z kapitałów pieniężnych - jednolitą 19%  stawką podatku są opodatkowane niektóre dochody kapitałowe (np. z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych albo z umorzenia, odkupienia lub wykupienia lub unicestwienia w inny sposób tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych), z których dochód (strata) osiągnięty w roku podatkowym, z których dochód (strata) osiągnięty w roku podatkowym jest rozliczany w odrębnym zeznaniu PIT-38, które podatnik składa się w terminie od 15 lutego do końca kwietnia roku następującego po roku podatkowym;

4. 19% podatek dochodowy z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw majątkowych - obowiązek zapłaty 19% podatku od dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości powstaje, jeżeli odpłatne zbycie ma miejsce przed upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie nieruchomości, oraz gdy nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej; dochód jest rozliczany w odrębnym zeznaniu PIT-39, które podatnik składa się w terminie od 15 lutego do końca kwietnia roku następującego po roku podatkowym.

   Dochód z odpłatnego zbycia nieruchomości jest zwolniony od podatku, jeżeli przychód z tego     tytułu podatnik wydatkuje na własne cele mieszkaniowe wymienione w przepisach podatkowych nie później niż w przeciągu 3 lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie nieruchomości;

5. zryczałtowany podatek dochodowy pobierany przez płatnika - tym podatkiem opodatkowane są przychody (dochody) np. z tytułu wygranych w grach losowych, odsetek i dyskonta od papierów wartościowych, odsetek od środków pieniężnych (niezwiązanych z wykonywaną działalnością gospodarczą) zgromadzonych na rachunku bankowym podatnika, dywidend , czy też świadczeń otrzymywanych przez beneficjentów fundacji rodzinnej Zryczałtowanym podatkiem pobieranym przez płatnika opodatkowane są również dochody nierezydentów osiągane na terytorium Polski m.in. z tytułu odsetek, praw autorskich i praw pokrewnych, know-how, świadczeń doradczych, księgowych, usług prawnych i usług reklamowych. Co do zasady, przychody (dochody) te nie są rozliczane w zeznaniu podatkowym, gdyż podatek od nich pobiera i odprowadza płatnik;
6. preferencyjne opodatkowanie tzw. IP Box’em umożliwia przedsiębiorcom opodatkowanie dochodów osiąganych z kwalifikowanych praw własności intelektualnej, według obniżonej, tj.: 5% stawki podatkowej. IP Box jest rozwiązaniem wspierającym przedsiębiorców na etapie komercjalizacji wyników prowadzonej przez nich działalności badawczo-rozwojowej.     

Zryczałtowana forma opodatkowania pozarolniczej działalności gospodarczej - podatnicy mogą wybrać, o ile spełniają określone prawem warunki, opodatkowanie przychodów osiąganych z pozarolniczej działalności gospodarczej w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Podatek jest obliczany określoną stawką od uzyskanych przychodów. Odrębne zeznanie podatkowe (PIT-28) dotyczące tej formy opodatkowania, począwszy od rozliczenia za 2022 r.,  składa się w terminie od 15 lutego do końca kwietnia roku następującego po roku podatkowym. 

Zryczałtowana forma opodatkowania przychodów z najmu i dzierżawy – podatnicy, którzy uzyskują przychody z tego tytułu poza działalnością gospodarczą, opodatkowują je zryczałtowanym podatkiem dochodowym. Stawka podatku wynosi 8,5% uzyskanych przychodów do kwoty 100 000 PLN (21 645 EUR). Od nadwyżki powyżej tej kwoty stawka wynosi 12,5%. Przychody te rozlicza się w zeznaniu PIT-28 składanym, począwszy od rozliczenia za 2022 r,  w terminie od 15 lutego do końca kwietnia  roku następującego po roku podatkowym.

Podatek dochodowy od osób prawnych

Podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych są:

• osoby prawne,
  • jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, z wyjątkiem przedsiębiorstw w spadku i spółek niemających osobowości prawnej, z tym, że podatnikami są spółki kapitałowe w organizacji oraz fundacje rodzinne w organizacji,
  • spółki komandytowe i spółki komandytowo-akcyjne, które mają siedzibę w Polsce,
  • spółki jawne, które mają siedzibę w Polsce, jeżeli wspólnikami spółki jawnej nie są wyłącznie osoby fizyczne oraz spółka jawna nie złoży określonej informacji lub jej aktualizacji do właściwego naczelnika urzędu skarbowego, a także spółki jawne, w których uczestniczy co najmniej jedna fundacja rodzinna,
  • podatkowe grupy kapitałowe (grupy składające się z co najmniej dwóch spółek prawa handlowego mających osobowość prawną, które funkcjonują w związkach kapitałowych i spełniają określone w przepisach prawnych warunki),
  • spółki niemające osobowości prawnej mające siedzibę lub zarząd w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego tego państwa są traktowane jak osoby prawne i podlegają w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania.

Podatnicy, jeżeli mają siedzibęlub zarząd na terytorium Polski, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania. Podatnicy, jeżeli nie mają na terytorium Polski siedziby lub zarządu, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów, które osiągają na terytorium Polski.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód stanowiący sumę dochodu osiągniętego z zysków kapitałowych oraz dochodu osiągniętego z innych źródeł.

Dochodem ze źródła przychodów jest, co do zasady, nadwyżka sumy przychodów uzyskanych z tego źródła przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym. W przypadku podatkowych grup kapitałowych dochodem ze źródła przychodów jest nadwyżka sumy dochodów wszystkich spółek z danego źródła przychodów nad sumą ich strat poniesionych z tego źródła przychodów.

Jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów (w przypadku podatkowych grup kapitałowych suma strat z danego źródła przychodów przekracza sumę dochodów uzyskanych z tego źródła), różnica jest stratą ze źródła przychodów. 

O wysokość straty podatnik może: 

• obniżyć dochód w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty, albo
• obniżyć jednorazowo dochód z tego źródła w najbliższych kolejno po sobie następujących 5 latach podatkowych o kwotę nieprzekraczającą 5 000 000 PLN (1172 313,64 EUR). W przypadku, gdy poniesiona strata jest wyższa, nieodliczona kwota podlega rozliczeniu w pozostałych latach 5 letniego okresu, przy czym kwota obniżenia nie może przekroczyć w którymkolwiek z tych lat 50% wysokości tej straty.

W przypadku podatkowych grup kapitałowych straty poniesionej przez grupę nie pokrywa się z dochodu poszczególnych spółek w razie upływu okresu obowiązywania umowy lub po utracie statusu podatkowej grupy kapitałowej. Z dochodu grupy nie pokrywa się strat spółek wchodzących w jej skład poniesionych w okresie przed powstaniem grupy. 

W przypadku przychodów z udziału w zyskach osób prawnych (np. dywidend) oraz przychodów podmiotów zagranicznych z tytułu tzw. należności licencyjnych (np. z odsetek) - przedmiotem opodatkowania jest przychód.

Przy powiązaniach kapitałowych i innych związkach szczególnych, istnieje możliwość opodatkowania dochodów w drodze oszacowania.

Szczególną formą opodatkowania, potencjalnie dostępną dla dużej grupy podatników jest ryczałt od dochodów spółek. To sposób opodatkowania wiążący dochód do opodatkowania z kategoriami prawa bilansowego i polegający na zmianie momentu powstania obowiązku podatkowego. W odróżnieniu od klasycznych zasad opodatkowania w CIT, ryczałt od dochodów spółek wiąże powstanie obowiązku podatkowego z dystrybucją wypracowanego zysku, a nie z uzyskaniem dochodu. Przedmiotem opodatkowania w systemie ryczałtu jest co do zasady efektywna dystrybucja zysku ze spółki, w tym do jej udziałowca/akcjonariusza lub wspólnika. Zasady korzystania z tej preferencji zostały zliberalizowane m.in. o poszerzenie katalogu form prawnych uprawnionych do skorzystania z ryczałtu od dochodów spółek o spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne i proste spółki akcyjne.

Prawo polskie przewiduje katalog zwolnień przedmiotowych, w tym dla podatników takich jak zrzeszenia, stowarzyszenia, fundacje, realizujące ustawowo określone, społecznie użyteczne cele. W przypadku tych podatników zwolnienie dotyczy dochodów, które są przeznaczone na realizację wskazanych w przepisach krajowych celów społecznie użytecznych. Cele te muszą pokrywać się ze statutowymi celami działania tych podmiotów.

Przychodami podatkowymi są w szczególności otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, różnice kursowe czy wartość nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie otrzymanych rzeczy, praw lub innych świadczeń. Za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi produkcji rolnej a także za przychody z zysków kapitałowych (z wyłączeniem przychodów z udziału w zyskach osób prawnych stanowiących przychody faktycznie uzyskane z tego udziału), osiągnięte w roku podatkowym, uważane są także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.

Za koszty uzyskania przychodów uznawane są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów (wydatków) nieuznawanych za poniesione w celu osiągnięcia przychodów, enumeratywnie wymienionych w przepisach prawnych. 

Koszty bezpośrednio związane z przychodami podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów w roku podatkowym, w którym zostały osiągnięte odpowiadające im przychody. 

Koszty inne niż bezpośrednio związane z przychodami, są potrącane w dacie ich poniesienia. Jeżeli koszty te dotyczą okresu przekraczającego rok podatkowy, a nie jest możliwe określenie, jaka ich część dotyczy danego roku podatkowego, w takim przypadku stanowią koszty uzyskania przychodów proporcjonalnie do długości okresu, którego dotyczą.

Podstawę opodatkowania ustaloną jako różnicę pomiędzy przychodami a kosztami uzyskania przychodów stanowi dochód po odliczeniu darowizn przekazywanych na sferę zadań publicznych określonych w przepisach prawnych.

Odliczenie w ramach łącznego limitu 10% dochodu obejmie również darowizny przekazywane na rzecz podmiotów prowadzących taką działalność w innym niż Polska państwie członkowskim UE lub w państwie członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Odliczeniu podlegają również darowizny na działalność charytatywno-opiekuńczą na podstawie tzw. ustaw kościelnych – w tym przypadku do wysokości 100% dochodu.

Od podstawy opodatkowania może być również odliczona dodatkowa wartość wydatków poniesionych na działalność badawczo-rozwojową, tj. część kosztów działalności na badania i rozwój, zaliczonych także do kosztów uzyskania przychodów.

Podstawowa stawka podatku wynosi 19% podstawy opodatkowania. Od 1 stycznia 2019  r. obowiązuje 9% stawka podatku dochodowego od osób prawnych. Może ona być stosowana przez małych podatników oraz podatników rozpoczynających prowadzenie działalności, w odniesieniu do dochodów innych niż z zysków kapitałowych, jeżeli przychody podatnika (niezależnie od źródła) w roku podatkowym nie przekraczają kwoty 2 mln EUR (wyrażonej w złotych). Warto podkreślić, że preferencyjna stawka nie ma zastosowania do opodatkowania przychodów kapitałowych. 

W ramach podatku CIT, możliwe jest skorzystanie z preferencyjnego opodatkowania tzw. IP Box’em, które umożliwia przedsiębiorcom opodatkowanie dochodów osiąganych z kwalifikowanych  praw własności intelektualnej, według obniżonej tj.: 5% stawki podatkowej. IP Box jest rozwiązaniem wspierającym przedsiębiorców na etapie komercjalizacji wyników prowadzonej przez nich działalności badawczo-rozwojowej. Do kwalifikowanych praw własności intelektualnej zalicza się m.in. patent, prawo z rejestracji wzoru przemysłowego czy autorskie prawo do programu komputerowego.

Dodatkowo, właściciele (współwłaściciele) środków trwałych będących budynkami położonych w Polsce, oddanych w całości albo w części do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, płacą podatek dochodowy od przychodów z budynków wynoszący 0,035% podstawy opodatkowania za każdy miesiąc. Podstawę opodatkowania stanowi suma przychodów z poszczególnych budynków, pomniejszona o kwotę 10 mln PLN (2,3 mln EUR).

Podatnicy i płatnicy nie składają w trakcie roku podatkowego deklaracji podatkowych, ale są obowiązani do wpłacania miesięcznych zaliczek. Mali podatnicy oraz podatnicy rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej mają możliwość wpłacania zaliczek na podatek dochodowy w systemie kwartalnym.

W trakcie roku podatkowego podatnicy mogą również rozliczać się z zaliczek na podatek w systemie uproszczonym. 

Podatnicy mają obowiązek złożenia zeznania o wysokości dochodu (straty) osiągniętego w roku podatkowym do końca trzeciego miesiąca roku następnego i w tym terminie wpłacić podatek należny albo różnicę między podatkiem należnym od dochodu wykazanego w zeznaniu a sumą należnych zaliczek za okres od początku roku.

Linki:

Ceny produktów i usług

Koszty utrzymania w Polsce są zróżnicowane, najwyższe są w Warszawie oraz innych dużych miastach. 

Przykładowe średnie ceny podstawowych artykułów spożywczych: chleb (1 kg) – 5,73 PLN (1,32 EUR), bułka kajzerka (50 g) – 0,35 PLN (0,23 EUR), herbata (100 torebek) – 15,28 PLN (3,51 EUR), kawa mielona (250 g) – 9,00 PLN (2, EUR), dżem (280 g) – 7,06 PLN (1,62 EUR), płatki kukurydziane (250 g) – 5,00 PLN (1,08 EUR), ketchup (430 g) – 6,37 PLN (1,46 EUR), olej (1 litr) – 9,58 PLN (2,20 EUR), masło (200 g) – 9,48 PLN (2,21 EUR), jaja (10 sztuk) – 7,11 PLN (1,63 EUR), ser żółty (1 kg) – 29,04 PLN (6,68 EUR), mleko (1 litr) – 3,76 PLN (0,86 EUR), serek wiejski (200 g) – 2,83 PLN (0,65 EUR), jogurt (150 g) – 1,81 PLN (0,42 EUR), woda (1,5 litra) – 2,47 PLN (0,57 EUR), sok pomarańczowy (1 litr) – 5,93 PLN (1,36 EUR), mąka (1 kg) – 3,23 PLN (0,74 EUR), cukier (1 kg) – 4,54 PLN (1,04 EUR), sól (1 kg) – 1,82 PLN (0,42 EUR), makaron penne (500 g) – 5,96 PLN (1,37 EUR), schab bez kości (1 kg) – 22,60 PLN (5,20 EUR), kurczak (1 kg) – 10,14 PLN (2,33 EUR), szynka w plastrach (450 g) – 21,76 PLN (5,00 EUR), banany (1 kg) – 6,70 PLN (1,54 EUR), jabłka (1 kg) – 3,37 PLN (0,76 EUR), ziemniaki (1 kg) – 3,26 PLN (0,75 EUR), pomidory (1 kg) – 9,00 PLN (2,07 EUR), papryka (1 kg) – 15,36 PLN (3,53 EUR).

Przykładowe średnie ceny podstawowych artykułów chemii domowej i kosmetyków: płyn do mycia naczyń (1 litr) – 8,78 PLN (2,02 EUR), pasta do zębów (125 ml) – 11,83 PLN (2,72 EUR), mydło (kostka 100 g) – 6,16 PLN (1,42 EUR), szampon do włosów (250 ml) – 7,91 PLN (1,82 EUR), proszek do prania (400 g) – 10,28 PLN (2,36 EUR), papier toaletowy (8 rolek, najtańsze) – 6,99 PLN (1,61 EUR).

Przykładowe średnie koszty opłat miesięcznych za media na jedną osobę Warszawie: energia elektryczna – 127,68 PLN  (29,36 EUR), telefon – 48,70 PLN (11,20 EUR), śmieci (wywóz) – 85 PL (19,55 EUR) od mieszkania. Właściciele domów jednorodzinnych płacą miesięcznie 107 PLN (ok. 24,61 EUR). Ci, którzy zdecydują się na kompostowanie bioodpadów, korzystają z ulgi w wysokości 9 PLN (2,07 EUR), dzięki czemu koszt wynosi 98 PLN (22,54 EUR), woda 132 PLN (30,36 EUR), telewizja kablowa – 50 PLN (11,50 EUR), Internet – 45 PLN (ok. 10,35 EUR), gaz (kuchenka gazowa) – 59 PLN (13,58 EUR), gaz (w przypadku ogrzewania pomieszczeń wyłącznie gazem) – 209 PLN (48,10.EUR). Daje to łącznie miesięcznie koszt ok. 756,38 PLN (174,03 EUR) za jedną osobę.

Przykładowe średnie ceny innych produktów i usług: benzyna (litr) 6,24 – 6,78 PLN (ok. 1,44 – 1,56 EUR), bilet komunikacji miejskiej – 3,50 PLN (0,81 EUR), bilet do kina  20-35 PLN (ok. 4,60 – 8,05  EUR), bilet do teatru  80 - 220 PLN (ok. 18,41 – 50,61 EUR), główne dania w restauracjach – 20 - 40 PLN (ok. 4,60 – 9,20 EUR).

Linki:

Dostęp do mieszkań

Obywatele państw członkowskich UE lub EFTA mogą zarówno wynajmować mieszkania, jak i uzyskać prawo własności lokalu mieszkalnego na zasadach dotyczących obywateli polskich – przepisy polskie nie dyskryminują tych obywateli w dostępie do mieszkań i instrumentów wspierających ich najem lub zakup. 

Zakup mieszkania lub domu na własność

Mieszkań lub domów do nabycia na własność można poszukiwać we własnym zakresie czytając ogłoszenia w gazetach oraz na stronach internetowych, dając własne ogłoszenia do gazet i portali internetowych oraz przy pomocy pośrednika w obrocie nieruchomościami.

Mieszkanie na rynku pierwotnym można zakupić najczęściej w standardzie do wykończenia. Istnieje również spory rynek wtórny, na którym dostępne są mieszkania w różnym standardzie oraz lokalizacji.

Korzystanie z usług pośrednika w obrocie nieruchomościami zwiększa koszt poszukiwania zakwaterowania o wysokość prowizji płaconej temu pośrednikowi. Przy zakupie stanowi ona ok. 2-3% ceny mieszkania. Wszelkie czynności wykonywane przez pośrednika w obrocie nieruchomościami powinny być poprzedzone zawarciem umowy pośrednictwa. W umowie pośrednictwa należy zawrzeć, jakie konkretnie czynności zawodowe wykona pośrednik i w związku z tym jakie przysługuje mu wynagrodzenie. W umowie tej wskazuje się także pośrednika odpowiedzialnego za jej wykonanie oraz oświadczenie o posiadanym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem czynności pośrednictwa. Umowa pośrednictwa jest umową tzw. „starannego działania”, a nie "rezultatu". Pośrednik zobowiązuje się więc np. nie do znalezienia, ale do poszukiwania mieszkania.

Jeśli sami szukamy nowego mieszkania lub domu w celu zakupu, możemy udać się do biura sprzedaży wybranego dewelopera lub spółdzielni mieszkaniowej. Ważne jest sprawdzenie inwestycji pod względem prawnym (np. czy ma pozwolenie na budowę, jaka jest planowana zabudowa w sąsiedztwie, co zawiera księga wieczysta nieruchomości) oraz sprawdzenie wiarygodności inwestora w Krajowym Rejestrem Sądowym (KRS) – np. czy nie jest w upadłości.

Do zakupu każdego rodzaju nieruchomości w Polsce wymagana jest umowa zawarta przed notariuszem w formie aktu notarialnego.

Najem mieszkania – najem społeczny

Zamieszkujący na terenie danej gminy i spełniający określone kryteria (w tym kryterium dochodowe) mogą ubiegać się o najem mieszkania gminnego. Mieszkania te cechują się niskim czynszem, ale najczęściej mają również niższy standard. 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gminy. To gmina zapewnia lokale w ramach najmu socjalnego i lokale zamienne, a także zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach.

W celu realizacji powyższych zadań gmina może tworzyć i posiadać zasób mieszkaniowy przy czym rada gminy uchwala zasady wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy. W realizacji tych zadań gmina może korzystać z rządowych programów mieszkaniowych, które wspomagają je w tworzeniu lokali mieszkalnych.

Mieszkania o czynszu poniżej rynkowego budują również społeczne inicjatywy mieszkaniowe (SIM) działające w większości miast w Polsce. Segment mieszkań społecznych czynszowych zaspokaja potrzeby mieszkaniowe osób średnio zarabiających. Ubiegający się o najem takiego mieszkania musi spełnić określone kryterium dochodowe (uzależnione od lokalizacji mieszkania i wielkości gospodarstwa domowego) oraz nie może posiadać innego mieszkania. Najczęściej musi wpłacić również wkład, stanowiący ok. 30% wartości mieszkania. Wkład jest zwracany po zakończeniu najmu. W celu tworzenia takich lokali mieszkalnych SIM-y, spółki gminne oraz spółdzielnie mieszkaniowe mogą ubiegać się o preferencyjne finansowanie zwrotne z dopłatą z budżetu państwa.

Rozwiązaniem służącym znalezieniu lokalu do zamieszkania są w Polsce społeczne agencje najmu (SAN). W modelu tym, społeczna agencja najmu (podmiot współpracujący z gminą na podstawie umowy) dzierżawi mieszkania od prywatnych właścicieli, a następnie wynajmuje je osobom spełniającym kryteria ekonomiczne lub społeczne określone w odpowiedniej uchwale rady gminy. Osoba poszukująca mieszkania zgłasza się do gminy, gdzie weryfikowane jest spełnienie wymaganych kryteriów, a w przypadku ich spełnienia jest kierowana do SAN w celu wyboru mieszkania. 

Najem na rynku prywatnym

Umowa najmu mieszkania może być zawarta na czas oznaczony albo na czas nieoznaczony. Najem reguluje Kodeks Cywilny oraz ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Umowę najmu można zawrzeć na podstawie ustawy kodeks cywilny, lub skorzystać z rozwiązania najmu okazjonalnego lub instytucjonalnego.

Umowa najmu okazjonalnego zawierana jest w formie pisemnej na czas określony, jednak nie dłuższy niż 10 lat. Umowa zawierana jest między właścicielem mieszkania będącego osobą fizyczną nieprowadząca działalności gospodarczej w zakresie wynajmowania lokali a najemcą. Zgodnie z przepisami najemca w ramach najmu okazjonalnego zobowiązany jest wyłącznie do płacenia określonej kwoty czynszu oraz dokonywania opłat niezależnych od wynajmującego – czyli np. za media. W umowie najmu okazjonalnego najemca zobowiązuje się do wyrażenia zgody na dobrowolne poddanie się eksmisji w określonych przypadkach. Oznacza to, że w razie problemów związanych z opuszczeniem lokalu przez najemców po rozwiązaniu bądź wygaśnięciu umowy właściciel mieszkania może rozpocząć postępowanie egzekucyjne. 

Umowa najmu instytucjonalnego lokalu to umowa najmu lokalu mieszkalnego zawierana z przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie wynajmowania lokali. Wymaga ona formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jest zawierana wyłącznie na czas oznaczony, który może być dowolnie długi (w przeciwieństwie do „klasycznej” umowy najmu, którą poczytuje się za zawartą na czas nieoznaczony, jeżeli została ona zawarta na czas dłuższy niż 10 lat). Do umowy najmu instytucjonalnego obowiązkowe jest także załączenie oświadczenia najemcy w formie aktu notarialnego, w którym:

• poddał się on egzekucji i zobowiązał do opróżnienia i wydania lokalu,

• przyjął do wiadomości, że w razie konieczności wykonania powyższego zobowiązania nie przysługuje mu prawo do najmu socjalnego lokalu ani pomieszczenia tymczasowego.

  W przeciwieństwie do umowy najmu okazjonalnego najemca nie musi natomiast wskazywać lokalu zastępczego, w którym będzie mógł zamieszkać w razie konieczności opróżnienia lokalu zajmowanego na podstawie umowy najmu instytucjonalnego, ani przedkładać oświadczenia właściciela lokalu zastępczego o możliwości zamieszkania w tym lokalu. Umowa najmu instytucjonalnego zabezpiecza głównie interesy wynajmującego, dając możliwość podwyższania czynszu zgodnie z warunkami określonymi w umowie, umownego pobierania czynszu oraz innych opłat niezależnych od właściciela, a także umownego określenia podstaw wypowiedzenia umowy (z zachowaniem prawa do wypowiedzenia umowy przez wynajmującego w przypadkach określonych w przepisach). 

  Wypowiedzenie umowy najmu mieszkania może być dokonane przez właściciela w sytuacji gdy: najemca zalega z zapłatą czynszu za co najmniej trzy pełne okresy płatności, wynajął, podnajął albo oddał do bezpłatnego używania mieszkanie (lub jego część) bez wymaganej pisemnej zgody właściciela, wykracza w sposób rażący przeciwko porządkowi domowemu. Wypowiedzenie to powinno być dokonane na piśmie oraz określać przyczynę wypowiedzenia. Właściciel może wypowiedzieć najem mieszkania nie później niż na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego. 

  Najemca może wypowiedzieć umowę na czas nieoznaczony w każdym czasie i z dowolnej przyczyny (lub bez podania przyczyny), z zachowaniem okresu wypowiedzenia.

  Przed podpisaniem umowy, właściciel może zażądać od najemcy wpłacenia kaucji. Kaucja jest to zabezpieczenie ewentualnych roszczeń z tytułu zużycia lokalu ponad zużycie wynikające z użytkowania oraz zabezpieczenie wszelkich należności finansowych z tytułu najmu lokalu (kaucja nie może przekraczać dwunastokrotności miesięcznego czynszu, przeważnie wynosi jednokrotność miesięcznego czynszu). Kaucja podlega zwrotowi w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę, po ewentualnym potrąceniu należności wynajmującego z tytułu najmu lokalu. Duże różnice w cenach opłat za wynajem w obrębie tej samej kategorii mieszkań są wynikiem ich lokalizacji względem centrów miast. W ofertach w Polsce najczęściej stawki nie obejmują opłat za media (np. gaz, energię elektryczną, ogrzewanie i wodę), które zazwyczaj nie są wliczane w koszt opłaty za wynajem.

  Dodatki mieszkaniowe i dopłaty do czynszu

  Jeśli Twoja sytuacja materialna jest trudna, możesz skorzystać z pomocy w formie dodatku mieszkaniowego przeznaczonego na utrzymanie posiadanego lub wynajmowanego mieszkania lub domu jednorodzinnego. Warunkiem uzyskania takiej pomocy jest spełnienie kryteriów dochodowych. Twój średni miesięczny dochód w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego gdy prowadzisz:

• gospodarstwo jednoosobowe – nie może przekraczać kwoty 2 538,46 PLN (595,17 EUR),
• gospodarstwo wieloosobowe (tzn. prowadzisz je wspólnie z małżonkiem oraz innymi osobami stale z Tobą zamieszkującymi) - nie może przekroczyć kwoty 1 903,85 PLN (446,38 EUR). Jest to kwota przypadająca na jedną osobę.

Rada gminy może podwyższyć średni miesięczny dochód gospodarstwa domowego uprawniający do uzyskania dodatku mieszkaniowego – dowiedz się w swoim urzędzie gminy albo miasta czy jest taka uchwała. Mieszkanie lub dom musi także spełniać kryteria powierzchniowe. Zajmowany lokal nie może być za duży w stosunku do liczby osób. Oznacza to, że powierzchnia użytkowa zajmowanego lokalu nie może przekraczać powierzchni normatywnej o więcej niż 30% albo 50% pod warunkiem, że udział powierzchni pokoi i kuchni w powierzchni użytkowej tego lokalu nie przekracza 60%. Rada gminy może podwyższyć maksymalną dopuszczalną powierzchnię użytkową mieszkania albo domu lub maksymalny dopuszczalny stopień jej przekroczenia - dowiedz się w swoim urzędzie gminy albo miasta, czy jest taka uchwała.

Świadczenia są zwolnione z opodatkowania. Wniosek o dodatek mieszkaniowy można złożyć w ośrodku pomocy społecznej albo urzędzie gminy w miejscu zamieszkania. Do wniosku dołącz:

• deklarację o dochodach gospodarstwa domowego według wzoru uchwalonego przez radę gminy właściwą dla miejsca zamieszkania,

• dokumenty potwierdzające wysokość ponoszonych wydatków związanych z zajmowaniem mieszkania lub domu.

  Dodatek mieszkaniowy przyznawany jest w drodze decyzji administracyjnej przez: prezydenta miasta, burmistrza lub wójta. Przyznany dodatek mieszkaniowy co do zasady wypłacany jest zarządcy budynku lub osobie uprawnionej do pobierania należności za zajmowany lokal mieszkalny.

  Ponadto najemcy nowych mieszkań i mieszkań poddanych działaniom rewitalizacyjnym (powstałych w ramach współpracy inwestorów z gminami) mogą w ramach programu Mieszkanie na Start ubiegać się o dopłaty do czynszu. Dopłaty otrzymają osoby spełniające określone warunki m.in. dochodowe, majątkowe, związane z używaniem mieszkania. Wysokość dopłaty będzie zależeć od liczby osób w gospodarstwie domowym i będzie zróżnicowana regionalnie (będzie zależeć od kosztu budowy w danej lokalizacji). Za nabór najemców odpowiadać będzie gmina. Na podstawie kryteriów ustalonych przez gminę (np. wysokość dochodów, liczba dzieci, niepełnosprawność, migracja za pracą) powstanie lista najemców, z którymi inwestor będzie zawierać umowy najmu, pod warunkiem, że wskazani przez gminę najemcy będą posiadać zdolność czynszową (zdolność do regularnego opłacania czynszu). 

   

Linki:

Uprawnieni do świadczeń zdrowotnych (świadczeniobiorcy) 

W Polsce usługi medyczne udzielane są przez publicznych i niepublicznych świadczeniodawców.

Do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnejfinansowanych ze środków publicznych ze składek na ubezpieczenie zdrowotne i środków z budżetu państwa) mają prawo: 

1. Osoby objęte powszechnym (obowiązkowym lub dobrowolnym) ubezpieczeniem zdrowotnym w Narodowym Funduszu Zdrowia (NFZ), zwane dalej „ubezpieczonymi”. 

Ubezpieczonymi mogą być zarówno obywatele polscy, obywatele państw członkowskich UE lub EFTA, lub obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (UK), zamieszkujący na terytorium państwa członkowskiego UE lub EFTA lub UK oraz obywatele państw trzecich którzy:

• przebywają na terytorium Polski na podstawie wizy w celu wykonywania pracy, zezwolenia na pobyt czasowy, z wyłączeniem zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu cudzoziemca w Polsce, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, zgody na pobyt ze względów humanitarnych, zgody na pobyt tolerowany albo wizy wydanej w celu przyjazdu ze względów humanitarnych, z uwagi na interes państwa lub zobowiązania międzynarodowe;
• uzyskali w Polsce status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą albo korzystają z ochrony czasowej na jej terytorium;
• ubiegają się w Polsce o udzielenie ochrony międzynarodowej i małżonkowie, w imieniu których występują z wnioskiem o udzielenie takiej ochrony, posiadający zaświadczenie wydane przez Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców, które wraz z tymczasowym zaświadczeniem tożsamości cudzoziemca uprawnia tę osobę do wykonywania pracy w Polsce;
• są studentami lub doktorantami odbywającymi w Polsce kształcenie albo absolwentami odbywającymi tu obowiązkowy staż, a także jeżeli odbywają kursy języka polskiego lub kursy przygotowawcze do podjęcia nauki w języku polskim, o których mowa w przepisach odrębnych, i zostali uznani za osoby pochodzenia polskiego w rozumieniu przepisów o repatriacji lub posiadają ważną Kartę Polaka.

Powyższe grupy osób są osobami ubezpieczonymi o ile podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubezpieczają się dobrowolnie, przy czym dobrowolnie może ubezpieczyć się osoba, która zamieszkuje w Polsce (tzn. przebywa tu na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały czy zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE), zawierając umowę dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego z oddziałem wojewódzkim Narodowego Funduszu Zdrowia , właściwym dla miejsca zamieszkania tej osoby w Polsce.

Ubezpieczonymi są także obywatele państw trzecich zamieszkujący na terytorium państwa członkowskiego UE/EFTA lub UK, jeżeli w Polsce podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego oraz obywatele państw trzecich niezależnie od ich miejsca zamieszkania, jeżeli w Polsce podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu pracy lub pracy na własny rachunek, w tym w rolnictwie. Status osoby ubezpieczonej w Polsce mogą nabyć studenci i doktoranci kształcący się w Polsce, absolwenci odbywający tu obowiązkowy staż, jak i cudzoziemcy odbywający kursy języka polskiego oraz kursy przygotowawcze do podjęcia nauki w języku polskim, o których mowa w przepisach odrębnych, którzy nie zostali uznani za osoby pochodzenia polskiego w rozumieniu przepisów o repatriacji lub nie posiadają Karty Polaka pod warunkiem, że ubezpieczają się dobrowolnie. Osoby te korzystają z obniżonej składki na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne, wynoszącej ok. 60 PLN (14 EUR) miesięcznie.

Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają między innymi: pracownicy, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, osoby prowadzące działalność gospodarczą, z wyłączeniem osób, które zawiesiły działalność gospodarczą, osoby pobierające emeryturę lub rentę(z wyłączeniem dzieci do lat 18 pobierających rentę rodzinną), uczniowie, studenci i uczestnicy studiów doktoranckich, bezrobotni, osoby pobierające niektóre świadczenia pomocy społecznej lub niektóre świadczenia rodzinne. Dobrowolnie może ubezpieczyć się osoba, która zamieszkuje w Polsce, zawierając umowę dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego z oddziałem wojewódzkim NFZ, właściwym dla miejsca zamieszkania tej osoby w Polsce. 

Osoby ubezpieczone mają obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego członków rodziny, którzy zamieszkują na terytorium Polski albo innego niż Polska państwa członkowskiego UE lub EFTA lub UK i nie są osobami podlegającymi obowiązkowi ubezpieczenia w Polsce ani nie są uprawnieni do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie unijnych przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny podlega dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione, wnuk albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli uczy się dalej w szkole lub zakładzie kształcenia nauczycieli lub odbywa kształcenie w uczelni lub szkole doktorskiej - do ukończenia 26 lat natomiast, jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi - bez ograniczenia wieku, małżonek, wstępni pozostający z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym. Wnuki mogą zostać zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego przez dziadków tylko w przypadku, gdy żadne z rodziców nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego lub nie jest osobą uprawnioną do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji z tytułu wykonywania pracy lub pracy na własny rachunek albo ubezpieczeniu dobrowolnemu.

2. Osoby nieobjęte powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym w Polsce i podlegający ubezpieczeniu zdrowotnemu w innym państwie członkowskim UE lub EFTA lub w UK podczas czasowego pobytu w Polsce lub zamieszkania na terytorium Polski.

Osoby te podczas pobytu czasowego w Polsce, np. w celu odbywania studiów albo podczas poszukiwania pracy w Polsce mogą skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej za okazaniem Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego. Prawo to obejmuje jednak tylko korzystanie ze świadczeń, które lekarz/lekarze uznają za niezbędne ze względów medycznych, przy uwzględnieniu charakteru tych świadczeń oraz przewidywanego czasu pobytu w Polsce. Świadczenia udzielane są w zakresie i na zasadach określonych dla osób ubezpieczonych w Polsce, zgodnie z zasadą równego traktowania obowiązującą w systemie koordynacji zabezpieczenia społecznego

Osoby ubezpieczone w innym państwie członkowskim UE/EFTA lub w UK, a zamieszkałe w Polsce, mogą skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej za okazaniem Poświadczenia - dokumentu wydanego przez oddział wojewódzki NFZ na podstawie dokumentu S1 wystawionego przez zagraniczną instytucję ubezpieczenia zdrowotnego. 

3. Osoby nieubezpieczone w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce ani w innym państwie członkowskim UE lub EFTA lub UK, które posiadają na terytorium Polski prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, jako świadczeniobiorcy nieubezpieczeni.

Do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w Polsce na takich samych zasadach i zakresie, jak osoby objęte powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym, są uprawnieni obywatele polscy i obywatele państw trzecich, posiadający w Polsce status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą albo przebywający tu na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w celu połączenia się z rodziną (wydawanego na podstawie art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach), jeżeli posiadają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i spełniają kryterium dochodowe, o którym mowa w art. 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, co do których nie stwierdzono okoliczności, o której mowa w art. 12 tej ustawy (prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych potwierdza decyzja wójta, burmistrza, prezydenta gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania  w Polsce) lub są osobami, które nie ukończyły 18. roku życia lub są kobietami w okresie ciąży, porodu lub połogu. 

Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej mają również dzieci do ukończenia 18. roku życia, które pobierają rentę rodzinną z systemu powszechnego albo świadczenie pieniężne, o którym mowa w ustawie z dnia 8 lutego 2023 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym członkom rodziny funkcjonariuszy lub żołnierzy zawodowych, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą albo podjęciem poza służbą czynności ratowania życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego UE lub EFTA lub UK, bez względu na posiadane obywatelstwo.

Składka zdrowotna

Występują następujące rodzaje składek:

1. Składka zdrowotna dla osób prowadzących działalność gospodarczą.

W ramach tego typu składki występuje:

• Składka zdrowotna dla osób opodatkowanych na zasadach ogólnych.  

  Podstawą wymiaru składki dla osób opłacających podatek dochodowy według skali podatkowej, i opłacających podatek dochodowy z kwalifikowanych praw własności intelektualnej, jest dochód osiągnięty w danym miesiącu oraz danym roku. Uwzględnia się tu również osoby, które opodatkowują dochody z działalności gospodarczej w formie podatku liniowego. Podstawa wymiaru składki za dany miesiąc nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego. Po zakończeniu roku następuje roczne rozliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne. Dla podatników opodatkowanych podatkiem liniowym stawka składki zdrowotnej została obniżona do 4,9% podstawy wymiaru składki, co stanowi wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą stawka składki zdrowotnej wynosi 9% podstawy wymiaru.

• Składka zdrowotna dla osób opłacających ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

  Dla osób opłacających ryczałt od przychodów ewidencjonowanych istotna dla wysokości składki zdrowotnej jest kwota rocznych przychodów. Składka zdrowotna liczona jest w trzech progach zależnych od przeciętnego wynagrodzenia.

• Składka zdrowotna dla osób stosujących opodatkowanie w formie karty podatkowej.

  Dla osób prowadzących działalność pozarolniczą, które stosują opodatkowanie w formie karty podatkowej podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi kwota minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu 1. stycznia danego roku.

• Składka zdrowotna dla pozostałych osób prowadzących działalność gospodarczą. 

  Dla pozostałych osób prowadzących działalność pozarolniczą, podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne jest kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. 

• Składka zdrowotna za osoby współpracujące.

  Dla osób współpracujących z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą podstawa wymiaru składki wynosi obecnie 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

2. Składka zdrowotna dla pozostałych osób ubezpieczonych. 

Osoby objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego inne niż przedsiębiorcy opłacają składkę zdrowotną w wysokości 9% podstawy jej wymiaru (np. przychodu z pracy najemnej pomniejszonego o składki na ubezpieczenia społeczne, kwoty emerytury lub renty, kwoty zasiłku dla bezrobotnych, kwoty świadczenia pielęgnacyjnego przyznanego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych lub  kwoty zasiłku stałego z pomocy społecznej). Składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacane są przez pracodawców, Zakład Ubezpieczeń Społecznych i inne zakłady emerytalno-rentowe, ośrodki pomocy społecznej, szkoły i uczelnie wyższe itp. (tj. przez płatników składki). 

Korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej

Jeżeli jest się osobą uprawnioną w Polsce do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (świadczeniobiorcą), to można z tych świadczeń korzystać wyłącznie w placówkach świadczących usługi opieki zdrowotnej, które mają podpisaną stosowną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ) – oznaczonych logo NFZ. Umowy takie posiada zdecydowana większość jednostek ochrony zdrowia w Polsce. W przypadku, gdy świadczenia zdrowotne w stanie nagłym są udzielane przez jednostkę, która nie ma umowy zNFZ, to świadczeniobiorca/ubezpieczony ma prawo do tych świadczeń w niezbędnym zakresie. 

Świadczeniobiorcy dokonują wyboru lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) poprzez złożenie pisemnej deklaracji. Powyższa deklaracja wyboru może zostać złożona w postaci papierowej, elektronicznej (za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej) lub poprzez Internetowe Konto Pacjenta. Zazwyczaj pierwsza wizyta w wybranej placówce opieki zdrowotnej wiąże się z rejestracją oraz wyborem lekarza, pielęgniarki i położnej (POZ).

W celu  skorzystania ze świadczeń potrzebna jest weryfikacja prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych, której dokonuje placówka opieki zdrowotnej w elektronicznym systemie eWUŚ (Elektroniczna Weryfikacja Uprawnień Świadczeniobiorców), który umożliwia natychmiastowe potwierdzenie prawa pacjenta do świadczenia opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Weryfikacja prawa do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych odbywa się na podstawie numeru PESEL oraz dokumentu, potwierdzającego tożsamość. Może to być, np. dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, a w przypadku dzieci do 18. roku życia, objętych obowiązkiem szkolnym – aktualna legitymacja szkolna.

W przypadku braku możliwości weryfikacji praw pacjenta w systemie elektronicznym należy okazać dokument potwierdzający fakt podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, taki jak np. druk ZUS RMUA Jeśli pacjent nie posiada takiego dokumentu może złożyć pisemne oświadczenie o przysługującym mu prawie do świadczeń opieki zdrowotnej. 

Zakres świadczeń zdrowotnych i telefony alarmowe

Świadczenia opieki zdrowotnej mogą być udzielane zarówno przez podmioty publiczne jak i prywatne posiadające umowy z NFZ w odpowiednim zakresie. Świadczenia opieki zdrowotnej finansowane ze środków publicznych obejmują: 

• świadczenia zdrowotne służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów prawnych, określonych przez ministra zdrowia,
• świadczenia zdrowotne rzeczowe – leki, wyroby medyczne, związane z procesem leczenia – za częściową odpłatnością, płatne ryczałtowo lub płatne w całości,
• świadczenia towarzyszące leczeniu –  m.in. zakwaterowanie i adekwatne do stanu zdrowia wyżywienie w szpitalu lub w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, usługi transportu oraz transportu sanitarnego..

Lekarz POZ (zwany także lekarzem rodzinnym) prowadzi podstawowe leczenie i – w razie potrzeby – wydaje skierowania do lekarzy specjalistów. Ubezpieczony bez skierowania od lekarza POZ może skorzystać ze świadczeń zdrowotnych następujących specjalistów: ginekologa i położnika, dentysty, wenerologa, onkologa, psychiatry. Ponadto w przypadku dzieci i młodzieży nie jest wymagane skierowanie w celu uzyskania świadczeń psychologicznych, psychoterapeutycznych i środowiskowych. W stanach nagłych świadczenia zdrowotne udzielane są bez wymaganego skierowania. Skierowanie niezbędne jest również w przypadku konieczności skorzystania z usług szpitalnych (nie jest ono konieczne w razie wypadku, urazu, zatrucia lub innego stanu nagłego zagrożenia zdrowotnego). Zabiegi, badania i leki podczas pobytu w szpitalu zapewnione są bezpłatnie.

Ogólnopolski telefon całodobowy do centrów powiadamiania ratunkowego to 112.

Funkcjonuje również Telefoniczna Informacja Pacjenta, pod numerem 800 190 590. 

Informacji na temat placówek opieki zdrowotnej mających umowy z NFZ można zasięgnąć w oddziałach wojewódzkich NFZ. Numery telefonów informacyjnych w poszczególnych oddziałach NFZ można znaleźć w serwisie internetowym NFZ. 

Odpłatność za świadczenia zdrowotne i leki

Odpłatność dotyczy tych świadczeń, które zostały wyraźnie wskazane w krajowych przepisach prawnych jako nieprzysługujące z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego. Są to, np. świadczenia udzielane w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego dla osób ubezpieczonych nieposiadających skierowania na tego rodzaju leczenie; koszty przejazdu i pobytu w odniesieniu do lecznictwa uzdrowiskowego – świadczeniobiorca ponosi koszty przejazdu na leczenie uzdrowiskowe i z leczenia uzdrowiskowego oraz częściową odpłatność za koszty wyżywienia i zakwaterowania w sanatorium uzdrowiskowym; szczepienia ochronne, inne niż wymienione w przepisach o chorobach zakaźnych i zakażeniach. Zaopatrzenie w wyroby medyczne, takie jak protezy, okulary, wózki inwalidzkie itp. jest limitowane ilościowo oraz do określonej kwoty. 

Bezpłatnie leki przysługują świadczeniobiorcy przyjętemu do szpitala lub innego zakładu opieki zdrowotnej dla osób potrzebujących całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, oraz przy wykonywaniu zabiegów leczniczych i pielęgnacyjnych, diagnostycznych i rehabilitacyjnych przez podmioty uprawnione do udzielania świadczeń z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego, a także przy udzielaniu przez te podmioty pomocy doraźnej. Dostęp ten przysługuje wyłącznie w związku z udzielanym świadczeniem zdrowotnym.

Na zakup leków o obniżonej płatności wymagana jest recepta wydana przez lekarza albo felczera, pielęgniarkę lub położną – jeśli posiada prawo wykonywania zawodu oraz pod warunkiem, że jest uprawniony/a do przepisywania określonych kategorii leków zgodnie z przepisami regulującymi zasady wykonywania danego zawodu medycznego.

Leki objęte systemową refundacją ze środków publicznych wydawane są w aptekach albo punktach aptecznych, na podstawie recepty wystawionej przez osobę uprawnioną:

• bezpłatnie albo
• po wniesieniu opłaty ryczałtowej, albo
• za odpłatnością w wysokości 30% lub 50% limitu finansowania, albo
• za pełną odpłatnością – w wypadku leków spoza wykazu leków refundowanych lub w przypadku przepisania danego leku we wskazaniu nie objętym refundacją.

Ponadto prawo do bezpłatnego zaopatrzenia w niektóre refundowane leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyroby medyczne przysługuje pacjentom po ukończeniu 65. roku życiaalbo przed ukończeniem 18. roku życia. Aby uzyskać lek nieodpłatnie należy spełnić poniższe warunki: 

1. lek, środek lub wyrób znajduje się na wykazie 65+ lub 18-;
   1. pacjent ukończył 65 lat lub nie ukończył 18 lat;
   2. receptę wystawia lekarz lub pielęgniarka uprawnieni do wypisania na recepcie bezpłatnych leków dla pacjenta, który ukończył 65. rok życia albo nie ukończył 18. roku życia;
   3. wystawiający receptę przepisuje lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrób medyczny w związku ze schorzeniem, które zawiera się w zakresie wskazań objętych refundacją dla danego leku;
   4. wystawiający receptę działa na podstawie zawartej Z Narodowym Funduszem Zdrowia umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, ambulatoryjnej opieki specjalistycznej lub leczenia szpitalnego;
   5. recepta wystawiona została – poza wyjątkiem lekarza albo pielęgniarki działającej na podstawie umowy z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, w postaci elektronicznej;
   6. na recepcie w rubryce „kod uprawnień dodatkowych pacjenta” wystawiający lekarz wpisze - odpowiednio „S” (w przypadku pacjentów powyżej 65 roku życia) lub „Dz” (w przypadku pacjentów poniżej 18 roku życia)..

W ramach programu „Ciąża+”, kobietom w ciąży albo połogu również przysługuje prawo do bezpłatnych leków lub wyrobów medycznych, po spełnieniu poniższych warunków: 

1. lek lub wyrób znajduje się na wykazie ciąża+;
2. kobieta pozostaje w ciąży lub w okresie połogu: podstawą do nabycia uprawnienia jest stwierdzona ciąża potwierdzona zaświadczeniem lekarskim;
3. receptę wystawia lekarz lub położna;
4. realizacja recepty nastąpi w przeciągu miesiąca od daty jej wystawienia albo określonej w recepcie daty realizacji „od dnia” (po tym terminie recepta może być nadal realizowana na zasadach ogólnych, tj. wyłącznie z refundacją systemową, ale już nie całkowicie nieodpłatnie);
5. wystawiający przepisuje lek lub wyrób w związku ze schorzeniem, które zawiera się w zakresie wskazań objętych refundacją dla danego leku lub wyrobu;
6. na recepcie w rubryce „kod uprawnień dodatkowych pacjenta” lekarz wystawiający wpisze „C”.

Leki wydawane bez recepty (OTC) oraz środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, suplementy diety nie podlegają refundacji.

Na podstawie zlecenia lekarza ubezpieczenia zdrowotnego przysługuje bezpłatny przejazd środkami transportu sanitarnego, w tym lotniczego, do najbliższego podmiotu leczniczego  udzielającego  świadczeń we właściwym zakresie, i z powrotem. Tego typu przejazd odbywa się w przypadkach konieczności podjęcia natychmiastowego leczenia lub wynikających z potrzeby zachowania ciągłości leczenia, a także w przypadku dysfunkcji narządu ruchu uniemożliwiającej korzystanie ze środków transportu publicznego. Przejazd ten odbywa się w celu odbycia leczenia – do najbliższego podmiotu leczniczego  udzielającego świadczeń we właściwym zakresie i z powrotem. W innych przypadkach, na podstawie zlecenia lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, transport przysługuje odpłatnie lub za częściową odpłatnością.

Informatyzacja systemu ochrony zdrowia

W Polsce dynamicznie postępuje proces informatyzacji systemu ochrony zdrowia, w wyniku czego kolejne nowoczesne usługi z zakresu e-zdrowia są udostępniane pacjentom oraz kadrze medycznej. Usługi te były rozwijane zgodnie z pojawiającymi się potrzebami interesariuszy.

System e-zdrowie dostarcza produkty i e-usługi m.in.: e-recepta, e-skierowanie, Zdarzenia Medyczne (ZM), indeksy Elektronicznej Dokumentacji Medycznej (EDM), Internetowe Konta Pacjenta (IKP), aplikacja gabinet.gov, mojeIKP, obejmuje też e-rejestrację na szczepienia przeciw COVID-19 i wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) oraz profilaktykę 40+. 

IKP jest dostępne przez portal pacjent.gov.pl i umożliwia pacjentowi, m.in. elektroniczny dostęp do historii leczenia i elektronicznej dokumentacji medycznej oraz nadanie upoważnienia do dostępu do konta IKP również dla innych osób, w tym kadry medycznej. IKP pozwala na zrealizowanie podstawowych spraw, takich jak złożenie deklaracji wyboru lekarza POZ czy wniosku o Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ). Z kolei mojeIKP to bezpłatna aplikacja mobilna, która umożliwia dostęp do wybranych funkcjonalności IKP, m.in. e-recept i e-skierowań, pozwala na rejestrację na szczepienie przeciw COVID-19.

Wystawianie recept w postaci elektronicznej jest co do zasady obowiązkowe. W ramach działań Krajowego Punktu Kontaktowego ds. e-zdrowia (KPK), projektu realizowanego w ramach instrumentu Connecting Europe 7 Facility (CEF), uruchomiona została produkcyjnie usługa e-recepty transgranicznej (wrzesień 2022 r.). E-recepta transgraniczna docelowo ma ułatwiać wykupienie leku w każdym kraju unijnym, a także w krajach EFTA: Islandii, Lichtensteinie oraz Norwegii. Polska jest jednym z pierwszych krajów, które uruchomiły to rozwiązanie. E-recepta transgraniczna to dobre rozwiązanie dla osób, które dużo podróżują po Europie lub mieszkają i pracują w dwóch różnych krajach. Obywatele Polski mogą wykupić leki na e-receptę transgraniczną w Chorwacji, Finlandii, Estonii, Czechach, Grecji, Litwie, Łotwie, Portugalii i Hiszpanii (dotyczy aptek z Madrytu, Wysp Kanaryjskich, Kraju Basków, Galicji, Nawarry, Ceuty, Melili, Katalonii, Estremadury, Aragonii, Walencji, Kantabrii, Kastylii i León, Kastylii-La Manchy, Murcji oraz Andaluzji). Obywatele Portugalii, Grecji, Estonii, Litwy, Łotwy, Finlandii, Czech, Chorwacji i Hiszpanii mogą wykupić swoją e-receptę transgraniczną w Polsce. Stopniowo będą ją wprowadzać pozostałe kraje. Transgraniczna wymiana e-recept to rozwiązanie wpisujące się w jedną z podstawowych zasad UE, jaką jest swobodny przepływ osób, a w sensie praktycznym, to rozwiązanie korzystne szczególnie dla osób często podróżujących.

Z kolei centralna e-rejestracja jest usługą pozwalająca na załatwienie kluczowych dla pacjenta spraw on-line, bez konieczności kontaktu osobistego z personelem administracyjnym i medycznym.

Równolegle realizowane były prace nad uruchomieniem usług dedykowanych dawcom i szpitalom, a także funkcjonalności do ich obsługi w centrach krwiodawstwa. Za pośrednictwem Systemu e-Krew udostępniono wszystkie usługi dla szpitali. Dostęp do tych usług świadczonych przez Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa szpitale mogą uzyskać z poziomu systemów szpitalnych lub z poziomu Aplikacji Gabinet.gov udostępnianej nieopłatnie przez Centrum e-Zdrowia. 

Dostępna Aplikacja Usługodawców i Aptek (gabinet.gov.pl) to bezpłatna aplikacja dla lekarzy i innych pracowników medycznych, która umożliwia, m.in. wystawienie e-recept i e-skierowań, a także podjęcie do realizacji e-skierowania. W grudniu 2023 r. udostępniono aplikację e-Gabinet+ dedykowaną przede wszystkim małym placówkom POZ, głównie indywidualnym praktykom lekarskim, która zapewnia możliwość funkcjonowania placówki POZ bez konieczności korzystania z komercyjnych (odpłatnych) systemów gabinetowych.

Linki:

Obowiązek szkolny i obowiązek nauki

W polskim systemie oświaty rozróżnia się obowiązek szkolny i obowiązek nauki. 

Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia, przy czym obowiązek szkolny obejmuje uczęszczanie do 8-letniej szkoły podstawowej (obowiązek szkolny trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia). Po ukończeniu szkoły podstawowej obowiązek nauki spełnia się przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadpodstawowej lub poprzez realizowanie przygotowania zawodowego u pracodawcy. Uczeń, który ukończył szkołę ponadpodstawową przed ukończeniem 18. roku życia, może również spełniać obowiązek nauki przez uczęszczanie na kwalifikacyjne kursy zawodowe lub podejmując naukę na studiach.

Uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mogą być kształceni w poszczególnych typach szkół do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą:

1. 20 rok życia – w przypadku szkoły podstawowej,
2. 24 rok życia – w przypadku szkoły ponadpodstawowej.

Dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim, posiadających orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych organizuje się zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą 25 rok życia.

System edukacji obejmuje jednostki oświatowe ogólnodostępne, ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi, ogólnodostępne z oddziałami specjalnymi, ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi i specjalnymi, integracyjne lub specjalne: 

1. placówki wychowania przedszkolnego: przedszkola, oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych, inne formy wychowania przedszkolnego (dzieci w wieku 3-6 lat, a w przypadku dzieci z niepełnosprawnością posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, którym odroczono realizację obowiązku szkolnego do 9. roku życia);
2. szkoły podstawowe (uczniowie w wieku 7-15 lat), dziecko które ukończy 7 lat ma obowiązek uczęszczać do szkoły, rodzice powinni zgłosić się do szkoły podstawowej w miejscu swojego zamieszkania (obwodowa szkoła podstawowa) lub wybranej przez siebie. Na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat;
3. szkoły ponadpodstawowe (uczniowie w wieku 15-18/19-20 lat – lit a i b):
4. czteroletnie liceum ogólnokształcące, pięcioletnie technikum, trzyletnia branżowa szkoła 
   I stopnia,
5. trzyletnia szkoła specjalna przysposabiająca do pracy dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, której ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy,
6. dwuletnia branżowa szkoła II stopnia - dla absolwentów branżowej szkoły I stopnia,
7. szkoła policealna dla osób posiadających wykształcenie średnie lub średnie branżowe, o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5. roku;
8. szkoły dla dorosłych:
9. szkoła podstawowa dla dorosłych,
10. liceum ogólnokształcące dla dorosłych.
11. szkoły artystyczne z pionem ogólnokształcącym lub bez takiego pionu: szkoły muzyczne I i II stopnia, licea sztuk plastycznych, ogólnokształcące szkoły baletowe, szkoła sztuki cyrkowej, policealne szkoły artystyczne.

Osoby niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w publicznych przedszkolach lub publicznych innych formach wychowania przedszkolnego, a podlegające obowiązkowi szkolnemu, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach podstawowych, publicznych szkołach artystycznych oraz w publicznych placówkach, w tym placówkach artystycznych, na warunkach dotyczących obywateli polskich. Osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi nauki, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach ponadpodstawowych na warunkach dotyczących obywateli polskich do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej.

Dzieci w wieku 3-5 lat mają prawo do korzystania z wychowania przedszkolnego w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego.  Zapewnienie miejsca realizacji wychowania przedszkolnego jest zadaniem własnym gminy. Dzieci przybywające z zagranicy przyjmowane są do publicznego przedszkola na takich samych warunkach, jak obywatele polscy.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach wychowaniem przedszkolnym może także zostać objęte dziecko, które ukończyło 2,5 lat.

Dzieci w wieku 6 lat są obowiązane odbyć roczneprzygotowanie przedszkolne w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego w tym w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych integracyjnych lub specjalnych. Zapewnienie miejsca realizacji tego obowiązku jest zadaniem własnym gminy. Na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może rozpocząć dziecko 6-letnie, jeżeli korzystało z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rok szkolny, w którym ma rozpocząć naukę w szkole lub jeśli posiada opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej.  Dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka, na wniosek rodziców może odroczyć spełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego o jeden rok. Odroczenie realizacji obowiązku szkolnego dotyczy dziecka 7-letniego. Dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność (niesłyszące, słabosłyszące, niewidome, słabowidzące, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi), mogą skorzystać z możliwości odroczenia obowiązku szkolnego do 9. roku życia. 

Rodzice dzieci w wieku 6 lat (i starszych) odbywających roczne przygotowanie przedszkolne są zwolnieni z opłat za korzystanie z wychowania przedszkolnego w publicznych przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w publicznych szkołach podstawowych oraz publicznych innych formach wychowania przedszkolnego – ponoszą tylko opłaty za wyżywienie. 

Rodzice dzieci w wieku 3-5 lat, ponoszą opłaty za korzystanie przez ich dzieci z wychowania przedszkolnego w czasie wykraczającym poza ustalony przez gminę czas bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki (nie krótszy niż 5 godzin dziennie) i za wyżywienie. Wysokość opłaty za każdą godzinę wykraczającą poza czas bezpłatny nie może przekraczać 1 PLN (0,23 EUR). Rada gminy może określić warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia z tej opłaty.

Rok szkolny we wszystkich szkołach i placówkach rozpoczyna się 1. września każdego roku, a kończy  31. sierpnia następnego roku. Zajęcia  dydaktyczno–wychowawcze rozpoczynają się 1. września (lub w pierwszy powszedni dzień września), a kończą w pierwszy piątek przypadający po dniu 20. czerwca. W branżowych szkołach I stopnia, branżowych szkołach II stopnia i szkołach policealnych oraz we wszystkich typach szkół dla dorosłych zajęcia dydaktyczno-wychowawcze mogą rozpoczynać się w pierwszym powszednim dniu lutego i kończyć w ostatni piątek stycznia.

Uczniowie w wieku obowiązku szkolnego i obowiązku nauki przybywający z zagranicy przyjmowani są do szkół publicznych na warunkach dotyczących obywateli polskich. Ich przyjęcie do szkoły odbywa się na podstawie dokumentów, takich jak: świadectwo, zaświadczenie lub inny dokument, stwierdzające ukończenie szkoły albo kolejnego etapu edukacji za granicą lub inny dokument wydany przez szkołę za granicą, potwierdzających uczęszczanie ucznia przybywającego z zagranicy do szkoły za granicą i wskazujące klasę lub etap edukacji, który uczeń ukończył w szkole za granicą. Jeżeli ustalenie sumy lat nauki szkolnej nie jest możliwe na podstawie świadectwa, zaświadczenia lub innego dokumentu, uczeń może być przyjęty na podstawie pisemnego oświadczenia dotyczącego sumy lat nauki szkolnej ucznia, złożonego przez rodzica ucznia albo pełnoletniego ucznia. 

Ustalenie klasy, w której uczeń z zagranicy będzie uczył się w szkole w Polsce odbywa się na podstawie sumy lat nauki szkolnej ukończonych za granicą.

Na warunkach dotyczących obywateli polskich, z nauki w publicznych szkołach dla dorosłych, publicznych branżowych szkołach II stopnia, publicznych szkołach policealnych, publicznych szkołach artystycznych, publicznych placówkach i publicznych kolegiach pracowników służb społecznych oraz z kształcenia ustawicznego w formie kwalifikacyjnych kursów zawodowych, korzystają osoby przybywające z państwa członkowskiego UE lub EFTA. 

Do publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której mieszkają w Polsce, uczeń przyjmowany jest z urzędu (tzn. szkoła nie może odmówić przyjęcia ucznia). Do innej publicznej szkoły podstawowej oraz do publicznej szkoły ponadpodstawowej uczeń jest przyjmowany, jeśli szkoła posiada wolne miejsca. W przypadku braku miejsca w danej szkole organ prowadzący szkoły na danym terenie wskazuje szkołę, która takim miejscem dysponuje. 

Uczniowie przybywający z zagranicy nieznający języka polskiego albo znający go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do minimum 2 godzin dodatkowych bezpłatnych zajęć z języka polskiego tygodniowo. Ponadto, w szkołach mogą być także tworzone oddziały przygotowawcze dla uczniów nieznających języka polskiego. Nauka w oddziale przygotowawczym trwa do końca roku szkolnego, w którym uczeń został przyjęty do oddziału i może być skrócona lub wydłużona, lecz nie więcej niż o jeden rok szkolny. Szkoła może także zatrudnić osobę władającą językiem kraju pochodzenia ucznia w charakterze pomocy nauczyciela. 

W szkole podstawowej i szkołach ponadpodstawowych obowiązuje sześciostopniowa skala ocen od 1 do 6, gdzie ocena 1 jest oceną najniższą, a ocena 6 najwyższą. 

Uczniowie szkół podstawowych z wyłączeniem szkół dla dorosłych mają prawo do bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych, przeznaczonych do obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego. Podręczniki i materiały zapewnia im szkoła, która otrzymuje na ten cel dotację z budżetu państwa. 

Uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczący się w szkołach ponadpodstawowych mogą ubiegać się o dofinansowanie do zakupu podręczników, materiałów edukacyjnych w ramach rządowego programu pomocy uczniom „Wyprawka szkolna”.

Uczniowie kończą szkołę podstawową, jeżeli w wyniku klasyfikacji końcowej otrzymali ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych pozytywne końcowe oceny klasyfikacyjne oraz przystąpili do egzaminu ósmoklasisty. Egzamin ósmoklasisty, stanowiący element systemu egzaminów zewnętrznych, jest przeprowadzany w formie pisemnej z języka polskiego, matematyki oraz z języka obcego nowożytnego. Egzamin ósmoklasisty sprawdza, w jakim stopniu uczeń lub słuchacz spełnia wymagania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej. Nie jest określony minimalny wynik, jaki uczeń powinien otrzymać z tego egzaminu. Natomiast wyniki uzyskane na egzaminie ósmoklasisty są umieszczane na zaświadczeniu o szczegółowych wynikach tego egzaminu i są brane pod uwagę podczas rekrutacji do szkoły ponadpodstawowej. 

Egzamin maturalny jest przeprowadzany, w systemie egzaminów zewnętrznych, dla absolwentów posiadających wykształcenie średnie lub wykształcenie średnie branżowe i umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości. Oprócz absolwentów polskich szkół, do egzaminu maturalnego mogą przystąpić również osoby posiadające świadectwo lub inny dokument wydany za granicą, który potwierdza posiadanie wykształcenia średniego. Podstawą przeprowadzania egzaminu maturalnego są wymagania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Egzamin maturalny jest przeprowadzany jeden raz w ciągu roku, w okresie od maja do września, w terminie głównym, dodatkowym i poprawkowym, zgodnie z komunikatem ogłaszanym corocznie na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.

Absolwenci przystępują do tego egzaminu z przedmiotów obowiązkowych z:

• języka polskiego (w części ustnej i w części pisemnej);
• języka obcego nowożytnego (w części ustnej i w części pisemnej);
• matematyki (w części pisemnej);
• języka mniejszości narodowej – (w części ustnej i w części pisemnej) dla absolwentów szkół lub oddziałów z nauczaniem języka danej mniejszości narodowej.

Egzamin maturalny z przedmiotów obowiązkowych jest przeprowadzany w części pisemnej na poziomie podstawowym, natomiast dla części ustnej nie określa się poziomu. 

Absolwenci przystępują obowiązkowo do części pisemnej egzaminu maturalnego z jednego przedmiotu dodatkowego. Egzamin maturalny w części pisemnej z przedmiotów dodatkowych (biologia, chemia, filozofia, fizyka, geografia, historia, historia muzyki, historia sztuki, informatyka, język łaciński i kultura antyczna, język mniejszości etnicznej, język mniejszości narodowej, język obcy nowożytny, język polski, język regionalny, matematyka, wiedza o społeczeństwie) jest przeprowadzany na poziomie rozszerzonym i obejmuje wymagania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla zakresu podstawowego i rozszerzonego. Dla egzaminu maturalnego w części ustnej z przedmiotów dodatkowych (język mniejszości etnicznej, język mniejszości narodowej, język obcy nowożytny, język regionalny) nie określa się poziomu egzaminu. Natomiast egzamin maturalny w części pisemnej z języka obcego nowożytnego jako przedmiotu dodatkowego jest przeprowadzany na poziomie rozszerzonym i obejmuje wymagania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla zakresu podstawowego i rozszerzonego albo na poziomie dwujęzycznym i obejmuje wymagania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla oddziałów dwujęzycznych. Absolwenci mogą przystąpić do egzaminu maturalnego z nie więcej niż pięciu kolejnych przedmiotów dodatkowych. Nie jest określony minimalny wynik, jaki absolwent powinien otrzymać z tego egzaminu – z przedmiotów dodatkowych.

Obowiązek przystąpienia do części pisemnej egzaminu maturalnego z jednego przedmiotu dodatkowego, nie dotyczy absolwenta posiadającego:

• dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie nauczanym na poziomie technika albo
• dyplom zawodowy w zawodzie nauczanym na poziomie technika, albo
• świadectwa potwierdzające kwalifikacje w zawodzie ze wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie nauczanym na poziomie technika, albo
• certyfikaty kwalifikacji zawodowych ze wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie nauczanym na poziomie technika, albo
• świadectwa potwierdzające kwalifikacje w zawodzie i certyfikaty kwalifikacji zawodowych, ze wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie nauczanym na poziomie technika, z uwzględnieniem warunków uzyskania przez osobę posiadającą certyfikat kwalifikacji zawodowej, świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie lub świadectwo czeladnicze, odpowiednio dyplomu zawodowego albo dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie nauczanym na poziomie technika. 

W związku z wprowadzeniem nowego ustroju szkolnego egzamin maturalny na nowych zasadach,  będzie przeprowadzany dla:

1. absolwentów 4-letniego liceum ogólnokształcącego – począwszy od roku szkolnego 2022/2023;
2. absolwentów 5-letniego technikum – począwszy od roku szkolnego 2023/2024;
3. absolwentów branżowej szkoły II stopnia którzy ukończyli kształcenie w branżowej szkole I stopnia jako absolwenci ośmioletniej szkoły podstawowej – począwszy od roku szkolnego 2023/2024.

Natomiast egzamin maturalny na dotychczasowych zasadach będzie przeprowadzany:

1. do roku szkolnego 2026/2027 włącznie – dla absolwentów 3-letniego liceum ogólnokształcącego;
2. do roku szkolnego 2027/2028 włącznie – dla absolwentów 4-letniego technikum;
3. do roku szkolnego 2028/2029 włącznie – dla absolwentów branżowej szkoły II stopnia, którzy ukończyli kształcenie w branżowej szkole I stopnia jako absolwenci dotychczasowego gimnazjum.

Świadectwo dojrzałości otrzymuje absolwent, który przystąpił do egzaminu maturalnego z przedmiotów obowiązkowych i z każdego z tych egzaminów, przeprowadzanych zarówno w części ustnej jaki i w części pisemnej, uzyskał co najmniej 30% możliwych do uzyskania punktów, a także przystąpił do egzaminu z jednego z ww. przedmiotów dodatkowych. 

Świadectwo dojrzałości od 2025 r. otrzyma absolwent, który przystąpił do egzaminu maturalnego z przedmiotów obowiązkowych oraz jednego wybranego przedmiotu dodatkowego. Egzamin maturalny zalicza uczeń, który w przypadku każdego z egzaminów z przedmiotów obowiązkowych zdobył przynajmniej 30% możliwych do uzyskania punktów.

Wyniki egzaminu maturalnego, zarówno z przedmiotów obowiązkowych jak i dodatkowych stanowią podstawowe kryterium naboru na poszczególne kierunki studiów.

Uczeń albo absolwent, niebędący obywatelem polskim, któremu ograniczona znajomość języka polskiego utrudnia zrozumienie czytanego tekstu, może przystąpić, na podstawie pozytywnej opinii rady pedagogicznej, do:

1)    egzaminu ósmoklasisty, z wyjątkiem egzaminu ósmoklasisty z języka obcego nowożytnego - w warunkach i formie dostosowanych do jego potrzeb edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych wynikających z tego ograniczenia;

2)    egzaminu maturalnego, z wyjątkiem egzaminu maturalnego z języka obcego nowożytnego, języka mniejszości narodowej, mniejszości etnicznej lub języka regionalnego - w warunkach dostosowanych do jego potrzeb edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych wynikających z tego ograniczenia. 

Uczniowie i absolwenci branżowych szkół I i II stopnia, techników, szkół policealnych oraz osoby, które ukończyły kwalifikacyjny kurs zawodowy, mogą uzyskać dokumenty potwierdzające kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu przeprowadzanego przez okręgowe komisje egzaminacyjne. 

Dokumentami potwierdzającymi kwalifikacje zawodowe - w przypadku kształcenia realizowanego w oparciu o program nauczania uwzględniający podstawy programowe kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego obowiązującą od 1 września 2019 r. - są:   

• certyfikat kwalifikacji zawodowej,
• dyplom zawodowy,
• świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie,
• dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe.

Do egzaminu przeprowadzanego przez okręgową komisję egzaminacyjną mogą także przystąpić:

• osoby dorosłe, które ukończyły praktyczną naukę zawodu dorosłych lub przyuczenie do pracy dorosłych, jeżeli program przyuczenia do pracy uwzględniał wymagania określone w podstawie programowej kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego,
• osoby spełniające warunki dopuszczenia do egzaminu w trybie eksternistycznym.

Dokumenty potwierdzające kwalifikacje zawodowe wydają okręgowe komisje egzaminacyjne po przeprowadzeniu egzaminu. 

Absolwenci branżowej szkoły I stopnia  mogą kontynuować naukę:

1. w branżowej szkole II stopnia kształcącej w zawodzie, w którym wyodrębniono kwalifikację wspólną dla zawodu nauczanego w branżowej szkole I i II stopnia. Warunkiem przyjęcia osoby przybywającej z zagranicy do branżowej szkoły II stopnia jest posiadanie świadectwa lub innego dokumentu wydanego za granicą, uznanych za dokumenty potwierdzające w Polsce wykształcenie zasadnicze branżowe albo ostatecznej decyzji administracyjnej w sprawie potwierdzenia w Polsce wykształcenia zasadniczego branżowego. Absolwenci branżowej szkoły II stopnia po zdaniu egzaminu maturalnego i uzyskaniu świadectwa dojrzałości mogą kontynuować naukę na studiach (kształcenie w branżowej szkole II stopnia rozpoczęło się od 1 września 2020 r.),
2. w liceum ogólnokształcącym dla dorosłych od klasy drugiej, w celu uzyskania wykształcenia średniego i przystąpienia do  egzaminu maturalnego, zdanie którego umożliwi im kontynuację nauki  na studiach,
3. uczęszczając na kwalifikacyjne kursy zawodowe.

Szkolnictwo wyższe i nauka 

W systemie szkolnictwa wyższego i nauki prowadzone są następujące formy kształcenia:

1. studia pierwszego stopnia – forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości lub inny dokument określony w przepisach o szkolnictwie wyższym i nauce, kończąca się uzyskaniem tytułu zawodowego: licencjata, inżyniera lub równorzędnego;
2. studia drugiego stopnia – forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający, dyplom ukończenia studiów, kończąca się uzyskaniem tytułu zawodowego: magistra, magistra inżyniera lub równorzędnego;
3. jednolite studia magisterskie – forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości lub inny dokument określony w przepisach o szkolnictwie wyższym i nauce, kończąca się uzyskaniem tytułu zawodowego: magistra, magistra inżyniera lub równorzędnego;
4. szkoły doktorskie – kształcenie doktorantów– kształcenie prowadzone przez uczelnię akademicką, instytut naukowy Polskiej Akademii Nauk, instytut badawczy lub instytut międzynarodowy działający na terytorium Polski utworzony na podstawie odrębnych przepisów, na które przyjmowani są kandydaci posiadający tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera albo równorzędny albo, w wyjątkowych przypadkach uzasadnionych najwyższą jakością osiągnięć naukowych, osoby, będące absolwentami studiów pierwszego stopnia lub studentami, którzy ukończyli trzeci rok jednolitych studiów magisterskich, kończące się złożeniem rozprawy doktorskiej wraz z pozytywną opinią promotora lub promotorów. Postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora (stopień naukowy lub stopień w zakresie sztuki) jest procesem odrębnym od procesu kształcenia w szkole doktorskiej;
5. studia podyplomowe – forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający kwalifikację pełną co najmniej na poziomie 6. Polskiej Ramy Kwalifikacji, uzyskaną w systemie szkolnictwa wyższego i nauki, prowadzona w uczelni, instytucie naukowym Polskiej Akademii Nauk, instytucie badawczym lub Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego, kończąca się uzyskaniem kwalifikacji cząstkowych na poziomie 6., 7. albo 8. Polskiej Ramy Kwalifikacji;
6. kształcenie specjalistyczne – krótka forma kształcenia prowadzona przez uczelnie zawodowe umożliwiająca uzyskanie kwalifikacji pełnej na poziomie 5. Polskiej Ramy Kwalifikacji, kończące się otrzymaniem świadectwa dyplomowanego specjalisty albo świadectwa dyplomowanego specjalisty technologa.

Uczelnie dzielą się na uczelnie publiczne (tworzone przez organ państwa) oraz uczelnie niepubliczne (które mogą być utworzone przez osobę fizyczną albo osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego albo państwowa albo samorządowa osoba prawna). 

Najwięcej danych o polskim systemie szkolnictwa wyższego i nauki znaleźć można w Zintegrowanym Systemie Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym (POL-on). Jest to najbardziej obszerne repozytorium danych o polskiej nauce i szkolnictwie wyższym. Można tam znaleźć wszystkie informacje, które muszą być publicznie dostępne, m.in.: rejestry szkół wyższych, informacje o kierunkach i profilach kształcenia, wskaźniki ewaluacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki, zagregowane dane liczbowe dotyczące studentów i doktorantów, rejestr uprawnień do nadawania stopni naukowych, a także rejestr patentów i praw ochronnych. Przyjęcie na studia następuje poprzez rekrutację albo potwierdzenie efektów uczenia się, albo przeniesienie z innej uczelni lub uczelni zagranicznej.

Oprzyjęcie na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie mogą ubiegać się osoby, które posiadają:

1. świadectwo dojrzałości albo świadectwo dojrzałości i zaświadczenie o wynikach egzaminu maturalnego z poszczególnych przedmiotów, o których mowa w przepisach o systemie oświaty;
2. świadectwo dojrzałości i dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie nauczanym na poziomie technika, o których mowa w przepisach o systemie oświaty;
3. świadectwo dojrzałości i dyplom zawodowy w zawodzie nauczanym na poziomie technika, o których mowa w przepisach o systemie oświaty;
4. świadectwo dojrzałości i zaświadczenie o wynikach egzaminu maturalnego z poszczególnych przedmiotów oraz dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie nauczanym na poziomie technika, o których mowa w przepisach o systemie oświaty;
5. świadectwo dojrzałości i zaświadczenie o wynikach egzaminu maturalnego z poszczególnych przedmiotów oraz dyplom zawodowy w zawodzie nauczanym na poziomie technika, o których mowa w przepisach o systemie oświaty;
6. świadectwo lub inny dokument uznany w Rzeczypospolitej Polskiej za dokument uprawniający do ubiegania się o przyjęcie na studia zgodnie z art. 93 ust. 3 ustawy o systemie oświaty;
7. świadectwo i inny dokument lub dyplom, o których mowa w ustawie o systemie oświaty (art. 93 ust. 1 ustawy o systemie oświaty);
8. świadectwo lub dyplom uznany w Rzeczypospolitej Polskiej za dokument uprawniający do ubiegania się o przyjęcie na studia zgodnie z umową bilateralną o wzajemnym uznawaniu wykształcenia;
9. świadectwo lub inny dokument uznany za równorzędny polskiemu świadectwu dojrzałości na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 31 marca 2015 r.

Dokumenty uprawniające do przyjęcia na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie wymienione wyżej w punktach 2-5 obowiązują od 1 stycznia 2022 r.

Warunki i tryb przyjęć na studia określane są autonomicznie przez szkoły wyższe. 

Podstawą przyjęcia na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie są wyniki: 

1) egzaminu dojrzałości;

2) egzaminu maturalnego;

3) wyniki egzaminu dojrzałości lub egzaminu maturalnego i egzaminu lub egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie;4) wyniki egzaminu dojrzałości lub egzaminu maturalnego i egzaminu lub egzaminów zawodowych. 

Uczelnia ustala, jakie wyniki stanowią podstawę przyjęcia na studia, i podaje do wiadomości publicznej w terminie do dnia 30 czerwca roku poprzedzającego rok akademicki, w którym ma się odbyć rekrutacja, a w przypadku utworzenia uczelni lub studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu - niezwłocznie.

Uczelnia może przeprowadzić dodatkowe egzaminy wstępne, tylko w przypadku konieczności sprawdzenia uzdolnień artystycznych, sprawności fizycznej lub szczególnych predyspozycji do podejmowania studiów, niesprawdzanych w ramach egzaminu maturalnego, a w przypadku kandydatów legitymujących się dokumentem zagranicznym również w zakresie nieobjętym wynikami egzaminu zagranicznego lub wynikami kształcenia ujętymi na tym dokumencie.

Na studia drugiego stopnia może zostać przyjęta osoba, która posiada dyplom ukończenia studiów i spełni warunki rekrutacji określone przez uczelnię.

Świadectwa i inne dokumenty wydane w systemach oświaty państw członkowskich UE lub EFTA, które uprawniają do podjęcia studiów w tych państwach mogą być składane bezpośrednio w polskich uczelniach i nie wymagają uzyskania opinii innych instytucji. Obowiązuje bowiem zasada uznawania zagranicznych uprawnień do studiów wyższych w analogicznym zakresie. Zatem, świadectwo zagraniczne uprawniające do ubiegania się o przyjęcie jedynie na niektóre kierunki i rodzaje studiów wyższych w danym państwie członkowskim UE lub EFTA, uprawnia w Polsce do aplikowania na studia wyższe o takich samych lub podobnych programach studiów. Uprawnienia do podjęcia studiów wyższych uzyskane w danym państwie oraz ich zakres powinny być udokumentowane przed przyjazdem do Polski. 

Uczelnia może potwierdzić efekty uczenia się uzyskane w procesie uczenia się poza systemem studiów osobom ubiegającym się o przyjęcie na studia na określonym kierunku, poziomie i profilu, jeżeli posiada pozytywną ocenę jakości kształcenia na tych studiach albo kategorię naukową A+, A albo B+ w zakresie dyscypliny, do której przyporządkowany jest kierunek, albo dyscypliny wiodącej, do której przyporządkowany jest ten kierunek.

Efekty uczenia się są potwierdzane w zakresie odpowiadającym efektom uczenia się określonym w programie studiów. Efekty uczenia się nie są potwierdzane dla programów studiów, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 1–10 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, w których uwzględnia się standardy kształcenia.

Efekty uczenia się mogą zostać potwierdzone osobie posiadającej:

1. dokumenty wymagane do przyjęcia na  studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie i co najmniej 5 lat doświadczenia zawodowego – w przypadku ubiegania się o przyjęcie na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie;
2. kwalifikację pełną na poziomie 5 Polskiej Ramy Kwalifikacji albo kwalifikację nadaną w ramach zagranicznego systemu szkolnictwa wyższego odpowiadającą poziomowi 5 europejskich ram kwalifikacji, o których mowa w załączniku II do zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie – w przypadku ubiegania się o przyjęcie na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie;
3. kwalifikację pełną na poziomie 6 Polskiej Ramy Kwalifikacji i co najmniej 3 lata doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów pierwszego stopnia – w przypadku ubiegania się o przyjęcie na studia drugiego stopnia;
4. kwalifikację pełną na poziomie 7 Polskiej Ramy Kwalifikacji i co najmniej 2 lata doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów drugiego stopnia albo jednolitych studiów magisterskich – w przypadku ubiegania się o przyjęcie na kolejne studia pierwszego stopnia lub drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie.

W wyniku potwierdzenia efektów uczenia się można zaliczyć nie więcej niż 50% punktów ECTS (Europejski System Transferu Punktów) przypisanych do zajęć objętych programem studiów. O kolejności przyjęcia na studia decyduje wynik potwierdzenia efektów uczenia się. Liczba studentów, którzy zostali przyjęci na studia na podstawie potwierdzenia efektów uczenia się, nie może być większa niż 20% ogólnej liczby studentów na danym kierunku, poziomie i profilu.

Studia w uczelni prowadzone są w formie studiów stacjonarnych lub studiów niestacjonarnych. 

Rok akademicki trwa od 1. października do 30. września i dzieli się na dwa semestry. 

W roku akademickim 2023/2024 w Polsce działają 362 uczelnie, z czego 135 to uczelnie publiczne, 211 to uczelnie niepubliczne, a 16 to uczelnie kościelne (w tym Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).

Absolwentom studiów pierwszego stopnianadaje się tytuł zawodowy licencjata lub inżyniera, lub tytuły zawodowe im równorzędne:

1)    inżynier architekt – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku architektura;

2)    inżynier pożarnictwa – po uzyskaniu efektów uczenia się  określonych dla studiów na kierunku inżynieria bezpieczeństwa w Akademii Pożarniczej na studiach prowadzonych dla strażaków;

3)    licencjat pielęgniarstwa – po uzyskaniu efektów uczenia się  określonych dla studiów  na kierunku pielęgniarstwo;

4)    licencjat położnictwa – po uzyskaniu efektów uczenia się  określonych dla studiów na kierunku położnictwo.

Absolwentom studiów drugiego stopnia nadaje się tytuły zawodowe magistra  lub magistra inżyniera lub tytuły zawodowe im równorzędne:

1)   magister inżynier architekt – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku architektura;

2)   magister inżynier pożarnictwa – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku inżynieria bezpieczeństwa prowadzonych dla inżynierów pożarnictwa w Akademii Pożarniczej;

3)   magister pielęgniarstwa – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku pielęgniarstwo;

4)   magister położnictwa – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku położnictwo;

Absolwentom jednolitych studiów magisterskich nadaje się tytuły zawodowe magistra lub magistra inżyniera lub tytuły zawodowe równorzędne:

1)   lekarz – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku lekarskim;

2)   lekarz dentysta – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku lekarsko-dentystycznym;

3)   lekarz weterynarii – po uzyskaniu efektów kształcenia określonych dla studiów na kierunku weterynaria;

4)   magister farmacji – po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku farmacja;

5)   magister inżynier architekt - po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na  kierunku architektura;

6)   magister inżynier pożarnictwa - po uzyskaniu efektów uczenia się określonych dla studiów na kierunku inżynieria bezpieczeństwa prowadzonych dla strażaków w służbie kandydackiej w Akademii Pożarniczej. 

Podejmowanie studiów w Polsce przez obywateli państw członkowskich UE lub EFTA

Od obywateli państw członkowskich UE i EFTA, a także członków ich rodzin, mieszkających na terytorium Polski, uczelnia publiczna nie pobiera opłat za kształcenie na studiach stacjonarnych w języku polskim.

Warunkiem podjęcia kształcenia w szkole doktorskiej jest pozytywny wynik rekrutacji do szkoły doktorskiej, która odbywa się w drodze konkursu na zasadach określonych przez senat albo radę naukową podmiotu prowadzącego tę szkołę. Co do zasady doktoranci – niezależnie od posiadanego obywatelstwa – otrzymują stypendium doktoranckie wypłacane przez podmiot prowadzący szkołę doktorską Od tej zasady istnieją jednak wyjątki – stypendium doktoranckiego nie otrzymuje:

• doktorant posiadający stopień doktora,
• doktorant, który otrzymał już stypendium doktoranckie w szkołach doktorskich przez łączny okres 4 lat,
• doktorant, którego kształcenie w szkole doktorskiej wiąże się z obowiązkiem zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w podmiocie prowadzącym szkołę doktorską z wynagrodzeniem, którego miesięczna wysokość przekracza wysokość minimalnego miesięcznego wynagrodzenia profesora.

Cudzoziemcy będący młodymi naukowcami mogą również otrzymać stypendium ministra dla wybitnych młodych naukowców.

Opłaty w uczelniach publicznych w Polsce

Uczelnia publiczna może pobierać opłaty za  usługi edukacyjne związane z:

• kształceniem na studiach niestacjonarnych;
• kształceniem na studiach podyplomowych;
• kształceniem specjalistycznym;
• powtarzaniem określonych zajęć na studiach stacjonarnych z powodu niezadowalających wyników w nauce;
• kształceniem na studiach w języku obcym;
• prowadzeniem zajęć nieobjętych programem studiów;
• kształceniem cudzoziemców na studiach stacjonarnych w języku polskim.

Opłaty w uczelniach niepublicznych w Polsce

Uczelnie niepubliczne pobierają opłaty za kształcenie zarówno na studiach stacjonarnych jak i niestacjonarnych, a także za kształcenie na studiach podyplomowych i innych formach kształcenia. 

Kształcenie ustawiczne i zawodowe

Osoby dorosłe mogą kształcić się w szkole podstawowej dla dorosłych, liceum ogólnokształcącym dla dorosłych, w szkołach policealnych i branżowych szkołach II stopnia, a także w formach pozaszkolnych (kursowych): na kursach kompetencji ogólnych (kształcenie ogólne), na kwalifikacyjnych kursach zawodowych, kursach umiejętności zawodowych i innych kursach umożliwiających uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub zmianę kwalifikacji zawodowych (kształcenie zawodowe).

Kwalifikacyjny kurs zawodowy to kurs, którego program nauczania uwzględnia podstawę programową kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego w zakresie jednej kwalifikacji, którego ukończenie umożliwia przystąpienie do egzaminu zawodowego w zakresie tej kwalifikacji. Podmiot prowadzący kwalifikacyjny kurs zawodowy jest obowiązany uwzględnić w realizowanym na kursie programie nauczania wszystkie wskazane w podstawie programowej komponenty właściwe dla danej kwalifikacji. Ukończenie tego kursu umożliwia przystąpienie do egzaminu zawodowego, w zakresie danej kwalifikacji, przeprowadzanego przez okręgową komisję egzaminacyjną. Osoba, która ukończy kwalifikacyjny kurs zawodowy i zda egzamin przeprowadzony przez okręgową komisję egzaminacyjną w zakresie kwalifikacji nauczanej na danym kursie, otrzymuje certyfikat kwalifikacji zawodowej.

Dyplom zawodowy może otrzymać osoba, która posiada poziom wykształcenia wymagany dla danego zawodu (odpowiednio wykształcenie zasadnicze zawodowe, zasadnicze branżowe, lub średnie lub średnie branżowe) oraz zda egzaminy z zakresu wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie.

Kwalifikacyjne kursy zawodowe mogą być prowadzone w zawodach nauczanych w systemie szkolnictwa branżowego, jeżeli możliwość organizacji kwalifikacyjnego kursu zawodowego w danym zawodzie wynika z przepisów prawa określających klasyfikację zawodów szkolnictwa branżowego.

Kwalifikacyjne kursy zawodowe mogą prowadzić:

• publiczne i niepubliczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe w zakresie zawodów, w których kształcą oraz w zakresie innych zawodów przypisanych do branż, do których należą zawody, w których kształci szkoła;
• publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego i centra kształcenia zawodowego;
• instytucje rynku pracy (publiczne służby zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy), prowadzące działalność edukacyjno-szkoleniową,
• instytucje rynku pracy (agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu społecznego, instytucje partnerstwa lokalnego), prowadzące działalność edukacyjno-szkoleniową i posiadające akredytację kwalifikacyjnego kursu zawodowego przyznaną przez kuratora oświaty, zgodnie z przepisami prawa oświatowego;
• podmioty prowadzące działalność oświatową, o której mowa w ustawie – Prawo oświatowe, posiadające akredytację kwalifikacyjnego kursu zawodowego przyznaną przez kuratora oświaty, o której mowa w tej ustawie. 

System kwalifikacji w Polsce

W Polsce funkcjonuje Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK). Ma on służyć wspieraniu uczenia się przez całe życie, potwierdzaniu kompetencji i łatwiejszemu zdobywaniu zatrudnienia, poprzez zwiększenie przejrzystości kwalifikacji oraz możliwości ich porównywania w Polsce i za granicą. 

Zintegrowany System Kwalifikacji obejmuje takie narzędzia jak:

• Polska Rama Kwalifikacji – opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskiej Ramy Kwalifikacji;
• Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji - rejestr publiczny prowadzony w systemie teleinformatycznym, ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji;
• jednolite standardy opisu kwalifikacji oraz zapewniania jakości kwalifikacji z edukacji poza formalnej. 

Zintegrowany System Kwalifikacji dotyczy kwalifikacji rozumianych jako określony zestaw efektów uczenia się (zgodnych z ustalonymi dla danej kwalifikacji wymaganiami), których osiągnięcie zostało sprawdzone w walidacji oraz formalnie potwierdzone przez upoważniony podmiot certyfikujący. Zintegrowany System Kwalifikacji w Polsce obejmuje następujące rodzaje kwalifikacji:

• kwalifikacje nadawane w oświacie oraz w szkolnictwie wyższym (w tym włączone do ZSK przez uczelnie kwalifikacje podyplomowe);
• kwalifikacje „uregulowane”, które są nadawane na podstawie innych przepisów prawa (poza formalną edukacją);
• kwalifikacje „sektorowe” o charakterze zawodowym, nieuregulowane odrębnymi przepisami, odpowiadające na potrzeby danej branży lub sektora i uwzględniające ich specyfikę, nadawane przez podmioty prowadzące działalność statutową w obszarze danej branży lub sektora,
• kwalifikacje „wolnorynkowe” nieuregulowane odrębnymi przepisami, odpowiadające na potrzeby społeczne lub potrzeby rynku pracy, nadawane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą,
• kwalifikacje „rzemieślnicze” nadawane przez izby rzemieślnicze po przeprowadzeniu egzaminów określonych w zawodach.

Na dokumentach (świadectwach, dyplomach, certyfikatach kwalifikacji sektorowych i wolnorynkowych) potwierdzających posiadanie kwalifikacji włączonej do ZSK widnieje znak graficzny wskazujący na przypisany do kwalifikacji poziom Polskiej Ramy Kwalifikacji.

Nauka języka polskiego

Kursy języka polskiego organizowane są przez uniwersytety, politechniki, uczelnie niepubliczne oraz prywatne szkoły językowe. Mogą to być kursy wakacyjne, semestralne, całoroczne, warsztaty polonistyczne albo podyplomowe studia nauczania kultury polskiej i języka polskiego jako języka obcego. Kursy te są płatne. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego finansuje kursy przygotowawcze do podjęcia studiów w języku polskim dla stypendystów Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej(NAWA) w wyłonionych ośrodkach akademickich. Kursy te są bezpłatne dla stypendystów NAWA.

Linki:

Życie kulturalne

Podstawową formą organizacyjną prowadzenia działalności kulturalnej w Polsce są finansowane ze środków publicznych instytucje kultury – od muzeów, galerii, centrów sztuki i instytucji artystycznych (takich jak teatry dramatyczne i operowe czy filharmonie), do działających w skali lokalnej licznych małych bibliotek i domów kultury. Liczba instytucji kultury w Polsce wynosi obecnie blisko 7 tys. Oprócz wymienionych wyżej podmiotów działalność kulturalną prowadzą liczne organizacje pozarządowe, a także kościoły i związki wyznaniowe oraz przedsiębiorstwa prywatne. Informacje na temat życia kulturalnego i rozrywki w Polsce dostępne są w prasie codziennej (największe dzienniki w wydaniach piątkowych zamieszczają informatory kulturalne na cały kolejny tydzień), telewizji i radiu (w tym kanałach tematycznych) oraz w Internecie. 

Muzea pozostają najważniejszymi instytucjami chroniącymi dziedzictwo kulturowe i popularyzującymi wiedzę o nim. Wiele z nich znajduje się w obiektach zabytkowych o wyjątkowym znaczeniu dla historii Polski. Wymienić tu choćby należy Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej, Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie czy Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie

Najbardziej spektakularną formą działalności muzeów i galerii są ekspozycje urządzane w oparciu o zbiory własne lub zbiory innych muzeów. Równie ważnym zadaniem jest rozbudowa kolekcji. Muzea gromadzą zarówno zbiory sztuki dawnej, jak i współczesnej. Niektóre z nich posiadają w swoich zasobach światowe arcydzieła sztuki, takie jak  „Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci i „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta – w Muzeum Narodowym w Krakowie czy „Sąd ostateczny” Hansa Memlinga – w Muzeum Narodowym w Gdańsku 

Dostosowując się do współczesnych trendów wystawienniczych muzea modernizują swoje wystawy i remontują siedziby. W 2021 r. otwarto po kilkuletniej przebudowie Galerię Sztuki Starożytnej w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz w Muzeum Narodowym w Krakowie nową stałą Galerię prezentującą sztukę polską XX i XXI wieku. W 2023 r. swoją nową siedzibę udostępniło Muzeum Historii Polski, zlokalizowane na Warszawskiej Cytadeli. Natomiast jesienią 2024 r. zostanie otwarte Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Muzea czynne są zazwyczaj od wtorku do niedzieli do około godziny 16, niektóre do 18. W każdym muzeum w jednym dniu tygodnia wstęp na wystawy stałe jest bezpłatny. Instytucje zachęcają do korzystania ze swojej oferty proponując liczne ulgi, np. bilety rodzinne oraz zwolnienia z opłat za wstęp. Nadmienić wypada, że do państwowych muzeów martyrologicznych wstęp jest bezpłatny. 

Teatry dramatyczne działają we wszystkich większych miastach. Sezon artystyczny trwa od 1 września do 31 sierpnia, a przerwa urlopowa, dla większości scen, przypada w lipcu i sierpniu. W okresie letnim pracują głównie teatry usytuowane w miejscowościach turystycznych np. Teatr Wybrzeże w Gdańsku ze sceną w Sopocie i Pruszczu Gdańskim, Teatr im. Stanisława Witkiewicza w Zakopanem, Teatr Miejski im. Witolda Gombrowicza w Gdyni ze sceną letnią w Orłowie oraz wybrane teatry prywatne (m.in. zlokalizowane w Warszawie Teatr Kamienica oraz Teatr 6. Piętro). Scenami dramatycznymi o najdłuższej tradycji i najbardziej rozpoznawalnymi są: Teatr Narodowy w Warszawie i Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie.   Ponadto w marcu 2023 r. został powołany Teatr Klasyki Polskiej, którego organizatorem jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Nowa instytucja artystyczna powstała w celu zwiększenia liczby inscenizacji na scenach teatralnych arcydzieł polskiej dramaturgii klasycznej oraz prapremier najnowszych przekładów polskich klasyki światowej.

Należy dodać, że w dużych miastach funkcjonują także 24 samorządowe teatry lalkowe, wystawiające spektakle dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także dla dorosłych. W tej kategorii istnieją także liczne zespoły mające status pozarządowy lub prywatny. 

Wśród licznych festiwali teatralnych w Polsce rangę międzynarodową zdobyły m.in. Festiwal Szekspirowski w Gdańsku, Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Boska komedia”, Międzynarodowy Festiwal Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera”, Międzynarodowy Festiwal Sztuki Lalkarskiej w Bielsku-Białej, Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Walizka” w Łomży.

Spośród państwowych instytucji artystycznych, największy - nie tylko w Polsce, ale i w Europie - jest Teatr Wielki – Opera Narodowa w Warszawie, mający w repertuarze klasykę operową i baletową oraz dzieła współczesne. Instytucja współpracuje ze światowej sławy twórcami i artystami oraz podmiotami  o międzynarodowej renomie. Pozostałe teatry operowe mieszczą się w 10 dużych miastach w kraju. Opera i Filharmonia Podlaska, Warszawska Opera Kameralna, Teatr Wielki w Łodzi, Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu, Opera Krakowska, Opera Śląska w Bytomiu, Opera Bałtycka w Gdańsku, Opera Wrocławska, Opera na Zamku w Szczecinie, Opera Nova w Bydgoszczy, Krakowska Opera Kameralna, Polska Opera Królewska w Warszawie). Filharmonie działają w największych miastach wszystkich regionów kraju. Szczególną renomą cieszy się Filharmonia Narodowa w Warszawie, będąca państwową instytucją artystyczną. Wyjątkowym ośrodkiem muzycznym jest Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach z unikalnym w skali europejskiej arboretum, założonym przez Patrona. Uznaniem koneserów cieszą się Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach oraz Narodowe Forum Muzyki we Wrocławiu, instytucje kultury funkcjonujące w nowych okazałych gmachach, uznanych za dzieła sztuki architektonicznej i akustycznej. Do znanych festiwali muzyki klasycznej należą: Muzyczny Festiwal w Łańcucie, Festiwal Chopinowski w Dusznikach Zdroju oraz Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” w Warszawie, Międzynarodowy Festiwal Muzyczny „Chopin i jego Europa” w Warszawie i Festiwal „Wratislavia Cantans” im. Andrzeja Markowskiego we Wrocławiu. Oprócz wydarzeń skupionych wokół muzyki klasycznej odbywają się również festiwale muzyki jazzowej, jak „Jazz na Starówce” w Warszawie czy „Jazz nad Odrą” we Wrocławiu. Melomani mogą czerpać przyjemność ze słuchania muzyki klasycznej również w naturalnej scenerii m.in.: w Warszawie w Łazienkach Królewskich (od maja do września) oraz w Żelazowej Woli – miejscu urodzenia słynnego polskiego kompozytora Fryderyka Chopina. Polska jest organizatorem ważnych dla międzynarodowego środowiska muzycznego konkursów: Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina (Warszawa), Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego (Poznań), Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisława Moniuszki (Warszawa), Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. I. J. Paderewskiego (Bydgoszcz), Międzynarodowego Konkursu Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga (Katowice), Międzynarodowego Konkursu Muzycznego im. Karola Szymanowskiego (Katowice) oraz Międzynarodowego Konkursu Muzyki Polskiej im. Stanisława Moniuszki (Rzeszów).

Polska jest krajem wyróżniającym się w Europie bogactwem i różnorodnością regionów etnograficznych, w których nadal żywe są i kultywowane zjawiska  w dziedzinie sztuki, rękodzieła ludowego i szeroko rozumianego folkloru. Lokalni twórcy, zespoły folklorystyczne, miejscowi poeci i gawędziarze, ale także produkty i marki regionalne są częścią oferty kulturalnej i promocji regionów. Różne podmioty działające w sferze kultury ludowej,  organizują zarówno w małych miejscowościach, jak i w dużych aglomeracjach miejskich przedsięwzięcia, służące ochronie, edukacji, i popularyzacji niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Warto wymienić tutaj kilka, cyklicznie organizowanych inicjatyw: Ogólnopolskie Spotkania Kowali w Wojciechowie, Konkurs „Malowana Chata” w Zalipiu, Podkarpacka Parada Straży Wielkanocnych, Święto Zabawki Ludowej w Stryszawie, Konkurs „Palma Kurpiowska” w Łysych, Procesja Bożego Ciała w Łowiczu czy Konkurs na Szopkę Krakowską. W różnych częściach kraju odbywają się prestiżowe pod względem etnograficznym i artystycznym festiwale folklorystyczne m.in.: Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą, Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, Festiwal „Wszystkie Mazurki Świata” w Warszawie, Jarmark Jagielloński w Lublinie, Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Świat pod Kyczerą” w Legnicy, Sejmiki Wiejskich Zespołów Teatralnych w Tarnogrodzie. Podczas tych wydarzeń swój dorobek artystyczny prezentują licznie działające w kraju zespoły regionalne, obrzędowe, zespoły pieśni i tańca oraz inne grupy folklorystyczne popularyzujące autentyczny folklor lub folklor artystycznie opracowany. 

Ponadto, w Polsce działają dwa profesjonalne ludowe zespoły artystyczne Zespól Pieśni i Tańca „Śląsk” im. Stanisława Hadyny oraz Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze” im. Tadeusza Sygietyńskiego, będące jednocześnie instytucjami kultury. Ich misją jest szeroka popularyzacja polskiego folkloru poprzez prezentacje stylizowanych i artystycznie opracowanych programów nawiązujących do regionalnych tańców, pieśni i muzyki ludowej. 

Ceny biletów do teatrów, oper i filharmonii są zróżnicowane i uzależnione od wielu czynników (m.in. lokalizacji instytucji, jej profilu i wielkości). W niemal wszystkich obowiązują zniżki dla dzieci, młodzieży i studentów (za okazaniem międzynarodowej ISIC - International Student Identity Card), a także seniorów. Na droższe wydarzenia możliwe jest zakupienie tańszych wejściówek (bez zagwarantowanego prawa do miejsca numerowanego).

W dużych miastach działają zarówno samorządowe jak i państwowe instytucje kultury, których misją jest prezentacja i promocja sztuki współczesnej, są to m.in. Zachęta ­– Narodowa Galeria Sztuki, Centrum Sztuki Współczesnej – Zamek Ujazdowski, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi czy  Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu, Unikalną instytucją jest  Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, prezentujące swoją kolekcję stałą oraz wystawy czasowe tak w oryginalnych wnętrzach,  jak i w parku rzeźby, usytuowanym w XIX-wiecznym   założeniu parkowym. Centrum jest również miejscem pracy artystycznej i warsztatów twórczych. 

W Polsce działa bogata sieć obiektów kinowych od multipleksów do małych kin studyjnych. 
W ofercie programowej są zarówno popularne nowości światowej kinematografii i najlepsze filmy polskie, ambitne kino europejskie, amerykańskie oraz azjatyckie. Ponadto wyświetlane są również filmy dokumentalne i krótkometrażowe. Zagraniczne filmy pełnometrażowe prezentowane w polskich kinach zazwyczaj nie są dubbingowane, natomiast filmy animowane dla dzieci są.

Warto podkreślić, że Polska jest krajem atrakcyjnym turystycznie. Na Liście Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO znajdują się następujące obiekty:  zabytkowe centrum Krakowa i Warszawy, Hala Stulecia we Wrocławiu, zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce i Bochni, stare miasto w Zamościu, Puszcza Białowieska, średniowieczne miasto Toruń, zamek krzyżacki w Malborku, Kalwaria Zebrzydowska – kompleks architektoniczno-krajobrazowy i miejsce pielgrzymek, czy 6 drewnianych kościołów Południowej Małopolski, 8 drewnianych cerkwi regionu Karpat (całość wpisu obejmuje 16 cerkwi z terenu Polski i Ukrainy), Park Mużakowski w Łęknicy, kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiatego Krzemionki w okolicach Ostrowca Świętokrzyskiego. Na Listę wpisany jest także Auschwitz-Birkenau - niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945) w Oświęcimiu.

Życie społeczne

Językiem urzędowym w Polsce jest język polski. Do najczęściej używanych przez Polaków języków obcych należy język angielski i w mniejszym stopniu język niemiecki, francuski i rosyjski. 

Do polskich świąt, które są jednocześnie dniami wolnymi od pracy zalicza się: 1 stycznia – Nowy Rok; 6 stycznia – Święto Trzech Króli; w marcu lub kwietniu (niedziela i poniedziałek) - Święta Wielkanocne (święta ruchome); 1 maja – Święto Państwowe; 3 maja – Święto Konstytucji Trzeciego Maja; w maju lub czerwcu  - Zesłanie Ducha Świętego (Zielone Świątki) (święto ruchome), w maju lub czerwcu (czwartek w 9 tygodni po Wielkanocy) – Boże Ciało (święto ruchome); 15 sierpnia – Święto Wojska Polskiego/Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny; 1 listopada – Dzień Wszystkich Świętych; 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości; 25-26 grudnia – Święta Bożego Narodzenia. Niedziele są dniami wolnymi.

Linki:

Akty stanu cywilnego

Zdarzenia tj. narodziny, małżeństwo, zgon podlegają zarejestrowaniu w formie aktów stanu cywilnego w rejestrze stanu cywilnego przez właściwego, ze względu na miejsce zdarzenia, kierownika urzędu stanu cywilnego. Sporządzone w rejestrze stanu cywilnego akty stanu cywilnego stanowią na terytorium Polski wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Dla potrzeb udokumentowania zdarzenia, w tym w niektórych postępowaniach sądowych lub administracyjnych, wydawane są z rejestru stanu cywilnego odpisy zupełne i skrócone z aktów stanu cywilnego. Ustawodawstwo polskie przewiduje również możliwość sporządzenia polskiego aktu stanu cywilnego w jednym z trybów szczególnych na podstawie stosownego zagranicznego dokumentu potwierdzającego zdarzenie (np. przy transkrypcji – na podstawie zagranicznego dokumentu stanu cywilnego, jeśli transkrypcja nie jest sprzeczna z polskim porządkiem prawnym).

Urodzenie dziecka

Narodziny dziecka na terytorium Polski należy zgłosić w urzędzie stanu cywilnego właściwym ze względu na miejsce urodzenia się dziecka, w terminie 21 dni od dnia sporządzenia karty urodzenia lub, gdy dziecko urodziło się martwe – 3 dni od dnia sporządzenia karty martwego urodzenia. Zgłoszenie urodzenia można dokonać w dwojaki sposób: udając się osobiście do urzędu stanu cywilnego albo w formie dokumentu elektronicznego. Karta urodzenia/karta martwego urodzenia to dokument medyczny wystawiany i przekazywany do urzędu stanu cywilnego przez podmiot wykonujący działalność leczniczą. 

Karta urodzenia przekazywana jest kierownikowi urzędu stanu cywilnego w terminie trzech dni od dnia jej sporządzenia, natomiast karta martwego urodzenia przekazywana jest kierownikowi urzędu stanu cywilnego w terminie jednego dnia od dnia jej sporządzenia. Do zgłoszenia urodzenia obowiązani są: matka lub ojciec dziecka, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych. Matka lub ojciec dziecka, którzy ukończyli 16 lat, dokonują zgłoszenia jeżeli posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. W pozostałych przypadkach zgłoszenia dokonują: przedstawiciel ustawowy lub opiekun matki. Zgłoszenia urodzenia można dokonać także, przez pełnomocnika. Jeżeli nie dokonano zgłoszenia urodzenia w ww. terminach, rejestracja urodzenia, w tym wybór dla dziecka imienia, następuje z urzędu. 

Kierownik urzędu stanu cywilnego po zarejestrowaniu urodzenia wydaje z urzędu jeden bezpłatny odpis skrócony aktu urodzenia osobie zgłaszającej urodzenie.

Zawarcie związku małżeńskiego

Związek małżeński może być zawarty tylko przez kobietę i mężczyznę, którzy spełniają warunki określone w ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny zostać złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, w obecności dwóch pełnoletnich świadków. Związki małżeńskie osób tej samej płci oraz związki partnerskie, w tym pomiędzy osobami tej samej płci, nie są dopuszczalne i nie są uregulowane  prawnie. 

Małżeństwo można zawrzeć w dwóch formach: przed dowolnie wybranym kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed duchownym (małżeństwo wyznaniowe wywierające skutki cywilno-prawne).

Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. 

Osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokument tożsamości oraz złożyć dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa, tj.:

• pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa,
• zezwolenie na zawarcie małżeństwa, jeżeli wymagają tego przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
• zezwolenie sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika oraz pełnomocnictwo,  jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński ma być złożone  przez pełnomocnika.

Jeżeli obywatel polski nie posiada aktów stanu cywilnego sporządzonych w Polsce, składa zagraniczny dokument stanu cywilnego lub inny dokument wydany w państwie, w którym nie jest prowadzona rejestracja stanu cywilnego, potwierdzający urodzenie, a jeżeli pozostawał uprzednio w związku małżeńskim – dokument potwierdzający zawarcie małżeństwa wraz z dokumentem potwierdzającym ustanie lub unieważnienie małżeństwa albo potwierdzającym stwierdzenie nieistnienia małżeństwa.

Jeżeli otrzymanie któregokolwiek z tych dokumentów napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może zwolnić tę osobę od obowiązku jego złożenia lub przedstawienia. 

Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński, podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, w obecności duchownego, oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi następnie akt małżeństwa. 

Aby małżeństwo wyznaniowe wywołało skutki cywilno-prawne muszą zostać spełnione określone przesłanki: nupturienci (osoby zamierzające zawrzeć związek małżeński) – przed zawarciem związku małżeńskiego – muszą uzyskać od kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz złożyć przed nim oświadczenie w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci. Po zawarciu związku małżeńskiego – duchowny w ciągu 5 dni zobowiązany jest przesłać kierownikowi urzędu stanu cywilnego właściwemu ze względu na miejsce zawarcie małżeństwa, powyższe zaświadczenie wraz z zaświadczeniem stwierdzającym, że oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński zostały złożone w jego obecności. Wskazane dokumenty stanowią podstawę do sporządzenia aktu małżeństwa.

Cudzoziemiec, w tym obywatel państw członkowskich UE lub EFTA zawierający małżeństwo w Polsce okazuje dokument tożsamości i przedkłada poza pisemnym zapewnieniem, dokument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo. Jeżeli na podstawie złożonych dokumentów nie będzie możliwe ustalenie danych niezbędnych do sporządzenia aktu małżeństwa (tj. ustalenie danych osoby i jej stanu cywilnego), cudzoziemiec składa  odpis aktu urodzenia, a jeżeli osoba pozostawała już w związku małżeńskim – odpis aktu małżeństwa z adnotacją o jego ustaniu, unieważnieniu albo stwierdzeniu jego nieistnienia lub odpis aktu małżeństwa z dokumentem potwierdzającym jego ustanie lub unieważnienie albo dokumentem potwierdzającym stwierdzenie nieistnienia małżeństwa.

Dokumenty potwierdzające ustanie, unieważnienie albo stwierdzenie nieistnienia małżeństwa to m.in.: odpis skrócony aktu zgonu lub odpis prawomocnego orzeczenia sądu o stwierdzeniu zgonu lub uznaniu za zmarłego poprzedniego małżonka, odpis prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie, odpis prawomocnego orzeczenia sądu o unieważnieniu małżeństwa, odpis prawomocnego orzeczenia ustalającego nieistnienie małżeństwa.

Oświadczenie o nazwisku noszonym przez każdego z małżonków po zawarciu małżeństwa oraz dzieci pochodzących z małżeństwa jest składane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego i odnotowywane w protokole przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, a w przypadku zawarcia małżeństwa wyznaniowego przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Małżonkowie mogą: 

• nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich,
• zachować swoje dotychczasowe nazwisko,
• połączyć ze swoim dotychczasowym nazwiskiem nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. 

W razie niezłożenia oświadczeń w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko. Dzieci noszą nazwisko będące nazwiskiem obojga małżonków. Jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane w ich zgodnych oświadczeniach. Małżonkowie mogą wskazać: nazwisko jednego z nich, nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Jeżeli małżonkowie nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. 

Po sporządzeniu aktu małżeństwa wydawany jest z urzędu jeden bezpłatny odpis skrócony aktu małżeństwa.

Zgon

Zgłoszenia zgonu dokonuje się w urzędzie stanu cywilnego właściwym ze względu na miejsce zgonu przez złożenie karty zgonu (dokument medyczny, potwierdzający zgon, otrzymuje go osoba uprawniona do pochówku) w ciągu 3 dni od dnia  jej sporządzenia – a jeżeli zgon nastąpił w wyniku choroby zakaźnej – w ciągu 24 godziny od zgonu.

Do zgłoszenia zgonu obowiązani są w kolejności: małżonek, krewni zstępni (np. dziecko), krewni wstępni (np. rodzice, dziadkowie), krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa (np. brat), powinowaci w linii prostej do 1 stopnia (np. teść, teściowa). 

Kierownik  urzędu stanu cywilnego po zarejestrowaniu zgonu wydaje z urzędu jeden bezpłatny odpis skrócony aktu zgonu.

Linki: