Dálaí Maireachtála agus Oibre: Éirinn

Cur chun feidhme

Cuireadh SOLAS ar bun  in 2013 faoin Acht um Bhreisoideachais agus Oiliúna mar ghníomhaireacht den Roinn Breisoideachais agus Ardoideachais, Taighde, Nuálaíochta agus Eolaíochta. Tá an obair a dhéanann siad bunaithe ar an Straitéis Bhreisoideachais agus Oiliúna (FET) 2020-2024 agus Plean Corporáideach SOLAS.

Is é Boird Oideachais agus Oiliúna Éireann (ETBI) an comhlacht ionadaitheach náisiúnta a cuireadh ar bun chun ionadaíocht a dhéanamh ar na 16 Bord Oideachais agus Oiliúna (ETBanna) agus a leasa a chur chun cinn, agus aithníonn an tAire é chun críocha an Achta um Oideachas agus Boird Oiliúna 2013.

Tríd is tríd, tá teastasú san Earnáil Breisoideachais, Ardoideachais agus Oiliúna ag teacht leis an gCreat Náisiúnta Cáilíochtaí – creat dámhachtainí ina bhfuil 10 leibhéal agus atá ag teacht leis an gCreat Eorpach um Cháilíochtaí. Déanann Dearbhú Cáilíochta agus Cáilíochtaí Éireann (QQI) institiúidí breisoideachais, ardoideachais agus oiliúna a dhearbhú ó thaobh cáilíochta de, bailíochtaíonn sé cláir oideachais agus bronnann sé dámhachtainí ar fhoghlaimeoirí.

Dálaí Maireachtála agus Oibre

Cé is moite de chúrsaí oíche, tá gach cúrsa breisoideachais agus oiliúna ar fáil saor in aisce agus is féidir go n-íocfar liúntas breisoideachais agus oiliúna leat ar feadh fhad do chúrsa. Is féidir leat liúntas béilí agus liúntas cóiríochta a éileamh freisin más gá duit cónaí ar shiúl ón mbaile ar feadh fhad an chúrsa nó is féidir leat liúntas taistil a éileamh má chónaíonn tú cúig chiliméadar nó níos faide ná sin ar shiúl ó ionad an chúrsa. Is féidir go gcáileoidh tú le haghaidh cúram leanaí saor in aisce freisin.

Áiteanna le deiseanna a aimsiú

Chun iarratas a dhéanamh ar áit ar chúrsa breisoideachais agus oiliúna, ní mór duit clárú ar dtús leis an oifig seirbhísí fostaíochta nó le hionad Intreo is gaire duit. Cuirfear agallamh ort chun an cúrsa a oireann is fearr do do riachtanais a shainaithint. De bharr an bhrú atá ann ar roinnt cúrsaí, tá seans ann nach bhfaighidh tú áit ar an gcúrsa de do rogha lom láithreach. Is féidir leat cúrsaí breisoideachais agus oiliúna a chuardach ar líne.

Cistiú agus tacaíocht

Is féidir go n-íocfar liúntas breisoideachais agus oiliúna leat má ghlacann tú páirt sa Chlár Cúrsaí Oiliúna nó in Oiliúint Sainscileanna.

Cé is moite de chúrsaí oíche, tá gach cúrsa breisoideachais agus oiliúna ar fáil saor in aisce agus is féidir go n-íocfar liúntas breisoideachais agus oiliúna leat ar feadh fhad do chúrsa. Is féidir leat liúntas béilí agus liúntas cóiríochta a éileamh freisin más gá duit cónaí ar shiúl ón mbaile ar feadh fhad an chúrsa nó is féidir leat liúntas taistil a éileamh má chónaíonn tú cúig chiliméadar nó níos faide ná sin ar shiúl ó ionad an chúrsa. Is féidir go gcáileoidh tú le haghaidh cúram leanaí saor in aisce freisin. www.fetchcourses.ie

Dálaí Maireachtála agus Oibre

Is comhlacht nua í an Oifig Náisiúnta Printíseachta arna bhunú ag SOLAS agus ag an Údarás um Ard-Oideachas i gcomhpháirt i mí Eanáir 2022 chun an Plean Gníomhaíochta do Phrintíseacht 2021-2025 a chur i bhfeidhm. Is í an Oifig an phríomhghníomhaireacht atá freagrach as printíseachtaí thar ceann an Rialtais, ag obair i ndlúthpháirt le fostóirí, leis an Údarás um Ard-Oideachas, Cáilíocht agus Cáilíochtaí Éireann, le tionscal agus le soláthraithe oideachais agus oiliúna ar fud an bhreisoideachais agus ardoideachais.

Printíseacht Ghlúine

Áiteanna le deiseanna a aimsiú

Tá raon leathan de chláir phrintíseachta ar fáil, cláir a bhaineann le réimsí tionscail lena n-airítear an t-airgeadas, an bhithchógaisíocht, TFC, an earnáil tógála, an earnáil fáilteachais, an innealtóireacht, agus an chrannadóireacht. Is féidir féachaint ar an raon clár atá ar fáil ag: https://apprenticeship.ie/career-seekers/jobs

Is é Intreo an tseirbhís fostaíochta phoiblí laistigh den Roinn Coimirce Sóisialaí agus is é an pointe teagmhála aonair de na riachtanais fostaíochta go léir agus cuireann sé seirbhisí fostaíochta praiticiúla atá oiriúnach ar fáil agus cabhraíonn sé le cuardaitheoirí poist agus fostaithe araon.

Cistiú agus tacaíocht

Íocann SOLAS liúntas leanúnach oiliúna ó chiste printíseachta le printísigh fad a bhíonn siad páirteach sna céimeanna oiliúna lasmuigh den láthair oibre. Íocann an fostóir an gnáthráta pá printísigh le printísigh le linn na gcéimeanna oiliúna ar an láthair oibre. I bhformhór na gcásanna, is rátaí iad seo a aontaíodh idir an fostóir agus ionadaithe ceardchumainn agus bíonn éagsúlacht ann, ag brath ar an mbliain printíseachta atá i gceist.

Moltar go láidir áit chónaithe a bheith socraithe agat sula dtagann tú go hÉirinn. De ghnáth, is iad na brúnna an chóiríocht shealadach is saoire dá mbíonn ar fáil; bíonn rátaí maithe le fáil freisin i gcuid de na tithe “Leaba agus Bricfeasta”.

Cóiríocht ar cíos

Bíonn cóiríocht ar cíos ar fáil faoi throscán agus gan troscán araon. De ghnáth, iarrtar éarlais arb ionann é agus cíos míosa. Fógraítear cóiríocht ar cíos ar an idirlíon. Déanann gníomhairí eastáit in Éirinn réadmhaoin a dhíol agus a cheannach araon. Tarlaíonn sé go minic in Éirinn go mbíonn teach ar cíos in éineacht ag daoine nach raibh aithne acu ar a chéile roimhe sin agus go roinneann siad costais an tí eatarthu – billí gáis, gutháin agus leictreachais, mar shampla.

Má tá deacrachtaí agat le do chíos a íoc, is féidir leat iarratas a dhéanamh ar Fhorlíonadh Cíosa. Tá na rialacha a bhaineann leis an bhForlíonadh Cíosa casta go leor. Ní bhfaighidh tú an Forlíonadh Cíosa má tá post lánaimseartha agat; mar sin féin, b’fhéidir go mbeifeá i dteideal an Forlíonadh Cíosa a choinneáil má tá tú dífhostaithe le 12 mhí anuas agus tú ag filleadh ar an obair anois. Tá tuilleadh eolais maidir leis an bhForlíonadh Cíosa le fáil ar https://www.gov.ie/en/service/fb3b13-rent-supplement

Réadmhaoin a Cheannach

Bíonn eolas le fáil sna nuachtáin, ó ghníomhaire eastáit agus ar an idirlíon i dtaobh tithe a bhíonn le díol. Bíonn morgáistí le fáil ó bhainc, ó chumainn foirgníochta agus ó bhróicéirí morgáistí. Ní hionann na rátaí úis a bhíonn ann agus d’fhéadfadh ráta socraithe nó ráta athraitheach a bheith i gceist.

Naisc:

Is iomaí cineál bunscoileanna agus meánscoileanna atá ar fáil. Ní foláir taighde maith a dhéanamh sula nglacann tú le háit le haghaidh do pháiste. Is féidir liosta de scoileanna in Éirinn, de réir an chontae, a fháil ón Roinn Oideachais agus Scileanna

Chun do pháiste nó do dhéagóir a rollú, cuir scéala go díreach chuig an scoil atá roghnaithe agat. I gceantair ina bhfuil ard-dlús daonra ar nós Bhaile Átha Cliath, beidh ort do pháiste a rollú go luath (i gcásanna áirithe a luaithe a bheirtear an páiste) chun áit a chinntiú. I scoileanna ina bhfuil liostaí feithimh, tugtar tús áite do dhaltaí ó na bunscoileanna áitiúla nó do dhaltaí a bhfuil duine muinteartha leo sa scoil cheana féin.

Tá roinnt earnálacha éagsúla sa chóras oideachais tríú leibhéal. Is é an Stát is mó a mhaoiníonn na hollscoileanna, an earnáil teicneolaíochta agus na coláistí oideachais (bíonn roinnt táillí clárúcháin i gceist). Lena chois sin, tá roinnt coláistí príobháideacha ag feidhmiú chomh maith. Is é an tÚdarás um Ard-Oideachas an eagraíocht reachtúil atá freagrach as na hollscoileanna, na hinstitiúidí teicneolaíochta agus institiúidí ardoideachais áirithe eile a mhaoiniú. Má tá tú ag cuimhneamh ar fhreastal ar an gcoláiste, is féidir leat suíomh gréasáin Qualifax a chuardach chun sonraí maidir le cúrsaí a aimsiú. Den chuid is mó, is chuig an Lár-Oifig Iontrála (CAO) a chuirtear iarratais ar áiteanna ar chúrsaí fochéime in Éirinn.

Cuireann Rialtas na hÉireann oideachas saor in aisce ar fáil ag an leibhéal bunscolaíochta agus ag an leibhéal meánscolaíochta araon.

Formhór na mac léinn fochéime a thugann faoi chúrsaí tríú leibhéal atá á maoiniú ag an Stát, ní bhíonn orthu táillí teagaisc a íoc. Faoi théarmaí Thionscnamh na dTáillí in Aisce, íocann an Roinn Oideachais agus Scileanna as na táillí sin leis na coláistí. Mar sin féin, bíonn muirear bliantúil eile le híoc leis na coláistí chun na costais a bhaineann le seirbhísí agus scrúduithe na mac léinn a chlúdach.

Is é EUR 2 000 ráta uasta ranníocaíocht an mhic léinn atá le híoc ag mic léinn don bhliain acadúil 2024-2025.

Bíonn an-iomaíocht ann le háit a bhaint amach ar chúrsaí tríú leibhéal faofa agus bronntar na háiteanna de réir na ngrád a fhaightear san Ardteistiméireacht – an scrúdú deiridh meánscolaíochta.

Tá tuilleadh eolais maidir le córas oideachais na hÉireann le fáil ar: http://www.citizensinformation.ie/en/education

Naisc:

Tá cur i bhfeidhm phrionsabal na saorghluaiseachta daoine ar cheann de bhunchlocha ár struchtúir Eorpaigh agus is é is cúis le sraith rialacha praiticiúla a thabhairt isteach chun a chinntiú gur féidir le saoránaigh taisteal gan bhac agus go héasca chuig aon Bhallstát den Aontas Eorpach. Tá sé i bhfad níos fusa anois taisteal ar fud an Aontais le do charr. Tá sraith rialachán coiteann leagtha síos ag an gCoimisiún Eorpach a rialaíonn aitheantas frithpháirteach do cheadúnais tiomána, bailíocht árachas gluaisteáin agus an fhéidearthacht do charr a chlárú i dtír óstach.

Do cheadúnas tiomána san Aontas

Tá samhail cheadúnais chomhchuibhithe agus íoscheanglais bhreise chun ceadúnas a fháil tugtha isteach ag an Aontas. Ba cheart go gcabhródh sé seo le tiománaithe neamhshábháilte a choinneáil ó bhóithre na hEorpa - cibé áit a ndéanann siad a dtástáil tiomána.

Ón 19 Eanáir 2013, tá an chuma chéanna ar gach ceadúnas tiomána arna eisiúint ag tíortha AE. Priontáiltear na ceadúnais ar phíosa plaisteach atá ar mhéid agus ar chruth cárta creidmheasa.

Tá tréimhsí bailíochta riaracháin comhchuibhithe tugtha isteach don doiciméad ceadúnais tiomána atá idir 10 agus 15 bliana do ghluaisrothair agus do ghluaisteáin paisinéirí. Cuireann sé seo ar chumas na n-údarás doiciméad an cheadúnais tiomána a nuashonrú go rialta le gnéithe slándála nua a fhágfaidh go mbeidh sé níos deacra é a bhrionnú nó a athrú ­- agus mar sin beidh sé níos deacra ar thiománaithe neamhcháilithe nó ar thiománaithe faoi thoirmeasc dallamullóg a chur ar na húdaráis, ina dtír féin nó in aon áit eile san Aontas.

Cosnaíonn an ceadúnas tiomána Eorpach nua úsáideoirí soghonta bóithre freisin trí rochtain de réir a chéile a thabhairt isteach do ghluaisrothair agus d’fheithiclí cumhachtaithe dhá roth eile. Ciallaíonn an córas "rochtana forásaí" go mbeidh taithí ag teastáil ó mharcaigh ar rothar ísealchumhachta sula dtéann siad ar aghaidh chuig meaisíní níos mó. Beidh móipéidí i gcatagóir ar leith freisin ar a dtugtar AM.

Ní mór duit iarratas a dhéanamh ar cheadúnas sa tír ina gcónaíonn tú go rialta nó go hiondúil. Mar riail ghinearálta, is í seo an tír ina gcónaíonn tú ar a laghad 185 lá gach bliain féilire mar gheall ar naisc phearsanta nó oibre.

Má tá naisc phearsanta/oibre agat le 2 thír AE nó níos mó, is é do ghnátháit chónaithe an áit a bhfuil ceangail phearsanta agat, a fhad is a théann tú ar ais go rialta. Ní gá duit an coinníoll deireanach seo a chomhlíonadh má tá cónaí ort i dtír AE chun tasc a dhéanamh ar feadh tréimhse socraithe ama.

Má bhogann tú go tír AE eile chun dul chuig coláiste nó ollscoil, ní thagann aon athrú ar do ghnátháit chónaithe. Is féidir leat iarratas a dhéanamh ar cheadúnas tiomána i do thír ósta, áfach, más féidir leat a chruthú go bhfuil tú ag staidéar ann le 6 mhí ar a laghad.

Do charr a chlárú sa tír aíochta

Má bhogann tú go buan chuig tír AE eile agus má thugann tú do charr leat, ba cheart duit do charr a chlárú agus cánacha a bhaineann le carr a íoc i do thír nua.

Níl comhrialacha AE ann maidir le clárú feithiclí agus cánacha gaolmhara. Tá rialacha díolúine chánach ag roinnt tíortha maidir le clárú feithiclí nuair a bhogann tú leis an gcarr ó thír amháin go tír eile go buan.

Chun leas a bhaint as díolúine cánach, ní mór duit na spriocdhátaí agus coinníollacha is infheidhme sa tír ar mian leat cur fút inti a sheiceáil.

Seiceáil cad iad na rialacha agus na spriocdhátaí cruinne leis na húdaráis náisiúnta: https://europa.eu/youreurope/citizens/vehicles/registration/registration-abroad/index_en.htm.

Árachas gluaisteáin

Is féidir le saoránaigh AE a ngluaisteán a árachú in aon tír AE, a fhad is atá an chuideachta árachais roghnaithe ceadúnaithe ag an údarás náisiúnta óstach chun na polasaithe árachais ábhartha a eisiúint. Níl cuideachta atá bunaithe i mBallstát eile i dteideal polasaí a dhíol le haghaidh dliteanais shibhialta éigeantaigh ach amháin má chomhlíontar coinníollacha áirithe. Beidh árachas bailí ar fud an Aontais, is cuma cá dtarlóidh an tionóisc.

Cánachas

De ghnáth íoctar Cáin Bhreisluacha nó CBL ar mhótarfheithiclí sa tír ina gceannaítear an carr, cé go n-íoctar CBL sa tír chinn scríbe faoi choinníollacha áirithe.

Tá tuilleadh eolais ar na rialacha a bhfuil feidhm acu nuair a fhaightear feithicil i mBallstát AE amháin agus atá beartaithe le bheith cláraithe i mBallstát eile den AE ar fáil ag an nasc seo https://europa.eu/youreurope/citizens/vehicles/registration/taxes-abroad/index_en.htm.

Ní mór d’aon duine atá ag cur tús le fostaíocht in Éirinn iarratas a dhéanamh ar Uimhir Phearsanta Seirbhíse Poiblí (PSP). Uimhir thagartha phearsanta is ea an Uimhir Phearsanta Seirbhíse Poiblí (Uimhir PSP). Cabhraíonn sí leat agus tú ag cur isteach ar shochair agus nuair a theastaíonn uait faisnéis a fháil go tapa agus gan stró ó eagraíochtaí seirbhísí poiblí. Áirítear leo sin seirbhísí Leasa Shóisialaigh, seirbhísí ó na Coimisineirí Ioncaim, seirbhísí cúraim sláinte agus seirbhísí oideachais. Chun a fháil amach conas uimhir PSP a fháil tabhair cuairt ar gov.ie – Conas Uimhir Phearsanta Seirbhíse Poiblí (UPSP) a fháil (www.gov.ie)

Más saoránach thú de Bhallstát den Aontas Eorpach nó de Limistéar Eacnamaíochta na hEorpa (LEE), níl cead cónaithe de dhíth ort. Gach neamhnáisiúnach nach saoránaigh iad de Bhallstát den Aontas Eorpach ná den Limistéar Eorpach Eacnamaíoch ná den Eilvéis, ní mór dóibh clárú le Biúró Náisiúnta an Gharda Síochána um Inimirce http://www.inis.gov.ie/en/inis/pages/registration

Tá de cheart ag saoránaigh de AE/de LEE cónaí agus maireachtáil in Éirinn gan cead cónaithe, agus is ionann na cearta atá acu is atá ag náisiúnaigh na hÉireann ó thaobh coinníollacha pá agus oibre.

Ní mór do náisiúnach neamh-LEE (seachas eisceachtaí áirithe) cead fostaíochta a fháil le fostaíocht a ghlacadh in Éirinn.

Tuilleadh eolais:

Rannóg na gCeadanna Fostaíochta:
An Roinn Fiontar, Trádála agus Fostaíochta
Ionad Phort an Iarla
Sráid Haiste Íochtarach
Baile Átha Cliath 2
D02 PW01

https://dbei.gov.ie/en/What-We-Do/Workplace-and-Skills/Employment-Permits

Naisc:

An tábhacht a bhaineann le trédhearcacht agus le haitheantas frithpháirteach do dhioplómaí mar chomhlánú ríthábhachtach ar shaorghluaiseacht oibrithe

Féadfaidh ról ríthábhachtach a bheith ag an bhféidearthacht aitheantas a fháil ar cháilíochtaí agus inniúlachtaí duine sa chinneadh dul i mbun oibre i dtír AE eile. Is gá, dá bhrí sin, córas Eorpach a fhorbairt a ráthóidh go nglacfar go frithpháirteach le hinniúlachtaí gairmiúla i mBallstáit éagsúla. Córas mar sin amháin a áiritheoidh nach mbeidh easpa aitheantais do cháilíochtaí gairmiúla ina chonstaic ar shoghluaisteacht oibrithe laistigh den Aontas.

Na príomhphrionsabail maidir le cáilíochtaí gairmiúla a aithint san Aontas

Mar bhunphrionsabal, ba cheart go mbeadh saoránach ar bith de chuid an Aontais in ann a ghairm a chleachtadh faoi shaoirse in aon Bhallstát. Ar an drochuair, is minic a chuireann ceanglais náisiúnta maidir le rochtain ar ghairmeacha áirithe sa tír óstach bac ar chur chun feidhme praiticiúil an phrionsabail seo.

Chun na difríochtaí sin a shárú, tá córas bunaithe ag an Aontas chun cáilíochtaí gairmiúla a aithint. Laistigh de théarmaí an chórais seo, déantar idirdhealú idir gairmeacha rialaithe (gairmeacha a bhfuil cáilíochtaí áirithe ag teastáil ina leith de réir an dlí) agus gairmeacha nach bhfuil rialaithe go dlíthiúil sa Bhallstát óstach.

Céimeanna i dtreo trédhearcacht cáilíochtaí san Eoraip

Tá céimeanna tábhachtacha glactha ag an Aontas Eorpach i dtreo an chuspóra maidir le trédhearcacht cáilíochtaí a bhaint amach san Eoraip:

• Comhar méadaithe sa ghairmoideachas agus sa ghairmoiliúint, agus é ar intinn na hionstraimí go léir le haghaidh trédhearcacht teastais agus dioplómaí a chomhcheangal, in aon uirlis amháin atá furasta le húsáid. Áirítear leis seo, mar shampla, an CV Eorpach nó oiliúint Europass.
• Gníomhaíochtaí nithiúla a fhorbairt i réimse an aitheantais agus na cáilíochta sa ghairmoideachas agus sa ghairmoiliúint.

Gabháil lastall de na difríochtaí i gcórais oideachais agus oiliúna ar fud an Aontais

Tá difríochtaí suntasacha le sonrú i gcórais oideachais agus oiliúna i mBallstáit AE. Chuir na méaduithe deiridh ar an Aontas, le traidisiúin oideachais éagsúla, leis an éagsúlacht seo a thuilleadh. Ciallaíonn sé sin go bhfuil gá le comhrialacha a bhunú chun aithint inniúlachtaí a ráthú.

Chun an éagsúlacht seo i measc caighdeáin cháilíochta náisiúnta, modhanna oideachais agus struchtúir oiliúna a shárú, tá sraith ionstraimí curtha ar aghaidh ag an gCoimisiún Eorpach, atá dírithe ar thrédhearcacht agus aitheantas níos fearr do cháilíochtaí a áirithiú chun críocha acadúla agus gairmiúla araon.

1. An Creat Eorpach um Cháilíochtaí

Is príomhthosaíocht don Choimisiún Eorpach é an Creat Eorpach um Cháilíochtaí sa phróiseas chun aitheantas a thabhairt d’inniúlachtaí gairmiúla. Is é príomhchuspóir an chreata naisc a chruthú idir na córais náisiúnta cháilíochta éagsúla agus aistriú agus aitheantas rianúil do dhioplómaí a ráthú.

2. Na Lárionaid Náisiúnta Faisnéise um Aitheantas Acadúil

Bunaíodh líonra d’Ionaid Náisiúnta Faisnéise um Aitheantas Acadúil i 1984 ar thionscnamh an Choimisiúin Eorpaigh. Soláthraíonn na hIonaid seo comhairle ar aitheantas acadúil tréimhsí staidéir thar lear. Tá na hIonaid lonnaithe i mBallstáit uile an Aontais agus i dtíortha an Limistéir Eorpaigh Eacnamaíoch chomh maith mar a bhfuil ról ríthábhachtach acu sa phróiseas aitheantais do cháilíochtaí san Aontas.

3. An Córas Eorpach Aistrithe Creidiúna

Tá sé mar aidhm ag an gCóras Eorpach Aistrithe Creidmheasa aitheantas do thréimhsí staidéir thar lear a éascú. Tugadh isteach i 1989 é, agus feidhmíonn sé trí chur síos a dhéanamh ar chlár oideachais agus creidiúintí a cheangal lena chomhpháirteanna. Is comhlánú tábhachtach é ar an gclár soghluaisteachta mac léinn Erasmus a bhfuil ardmholadh ag dul dó.

4. Europass

Is ionstraim é Europass chun trédhearcacht scileanna gairmiúla a áirithiú. Tá sé comhdhéanta de chúig dhoiciméad chaighdeánaithe

• CV (Curriculum Vitae),
• eagarthóir litir chlúdaigh,
• forlíontaí teastais,
• forlíontaí dioplóma, agus
• doiciméad Europass-Mobility.

Is é aidhm córas Europass scileanna agus cáilíochtaí a dhéanamh sothuigthe go soiléir agus go héasca in áiteanna difriúla den Eoraip. I ngach tír den Aontas Eorpach agus den Limistéar Eorpach Eacnamaíoch, tá ionaid náisiúnta Europass bunaithe mar phríomhphointí teagmhála do dhaoine atá ag lorg faisnéise faoi chóras Europass.

Is í an aois íosta le haghaidh post rialta in Éirinn ná 16. Ní ceadmhach duine faoi bhun 18 a fhostú ar feadh níos mó ná 40 uair an chloig sa tseachtain nó 8 n-uair an chloig sa lá, ach amháin i gcás dáiríre éigeandála.

Cineálacha fostaíochta in Éirinn

Fostaithe nó féinfhostaithe?

Cé go mbeidh sé an-soiléir i bhformhór na gcásanna cé na daoine ar fostaithe iad in Éirinn, uaireanta is féidir le gnólacht atá ag iarraidh an reachtaíocht fostaíochta, cáin agus árachas sóisialta a sheachaint iallach a chur ar gach duine atá ag obair don ghnólacht a bheith féinfhostaithe seachas fostaithe ag an ngnólacht. Tá roinnt impleachtaí ann duit ag éirí as an gcinneadh a bheith fostaithe nó féinfhostaithe. Ní bhaineann formhór na reachtaíochta um chosaint fostaíochta in Éirinn ach le fostaithe agus déileálfaidh an córas cánach agus árachais shóisialaigh leat ar bhealach an-difriúil ag brath ar cibé acu atá tú fostaithe nó féinfhostaithe. Tá critéir sa Chód Cleachtais maidir le Stádas Fostaíochta a fhéadtar a úsáid chun soiléiriú a dhéanamh maidir le cé acu atá duine fostaithe nó féinfhostaithe. I bhformhór na gcásanna, is léir an fostaí duine nó nach ea. Mar sin féin, má tá fadhb agat ina leith sin, is fearr comhairle nó treoir dhlíthiúil níos mionsonraithe a fháil ón oifig cánach is gaire duit nó ón Rannóg Scóipe sa Roinn Coimirce Sóisialaí https://www.gov.ie/en/publication/80e5ab-prsi-pay-related-social-insurance/#scope-section

Fostaithe páirtaimseartha

Tháinig méadú mór ar líon na ndaoine atá ag obair i bhfostaíocht pháirtaimseartha in Éirinn le blianta beaga anuas. Ceann de na cúiseanna leis seo is ea dearcadh níos solúbtha, atá oiriúnach don teaghlach, a bheith ag fostóirí i leith fostaithe atá ag obair ar an mbealach seo. Tá fostaithe páirtaimseartha i gcás comhchosúil le fostaithe lánaimseartha ó thaobh na reachtaíochta um chosaint fostaíochta, ach i gcásanna áirithe ní mór d’fhostaí páirtaimseartha íosmhéid uaireanta a oibriú ar feadh tréimhse shocraithe ama sula mbeidh cearta acu. Is féidir leat níos mó a léamh faoi Chosaint Fostaithe Páirtaimseartha in Éirinn san Acht um Chosaint Fostaithe (Obair Pháirtaimseartha), 2001.

Fostaithe ar théarma socraithe

Tá i bhfad níos mó daoine fostaithe anois ar théarma socraithe (nó ar chonarthaí sainchuspóra). Clúdaítear fostaithe a bhíonn ag obair ar chonarthaí téarma sheasta i ndiaidh a chéile faoin reachtaíocht um Dhífhostú Éagórach; ní mór dóibh seirbhís leanúnach bliana amháin ar a laghad a bheith curtha díobh acu sula bhféadann siad éileamh a thabhairt faoin Acht um Dhífhostú Éagórach. Faoin Acht um Chosaint Fostaithe (Obair Téarma Shocraithe), 2003, ní féidir le fostóirí conarthaí téarma shocraithe a athnuachan go leanúnach. Ní féidir le fostaithe oibriú ar chonradh téarma shocraithe amháin nó níos mó ach amháin ar feadh tréimhse leanúnach ceithre bliana. Ina dhiaidh sin, meastar go bhfuil conradh tréimhse éiginnte ag an bhfostaí (e.g. conradh buan).

Fostaithe ócáideacha

Níl aon sainmhíniú ar “fostaithe ócáideacha” i ndlí fostaíochta na hÉireann. Go deimhin, bíonn oibrithe ócáideacha ar fuireachas chun obair a dhéanamh de réir mar is gá gan uaireanta seasta ná socruithe tinrimh. Mar sin féin, is fostaithe iad na hoibrithe seo, chun críocha cearta fostaíochta. Beidh feidhm ag roinnt den reachtaíocht, mar shampla an ceart atá ag fostaí duillín pá a fháil. I gcásanna eile nuair a bhíonn tréimhse shocraithe fostaíochta ag teastáil, ní dócha go mbeidh dóthain seirbhíse ag fostaí ócáideach chun cáiliú, mar shampla is gá dhá bhliain seirbhíse a bheith ag fostaí le bheith i dteideal iomarcaíocht reachtúil a fháil.

Obair shéasúrach

Níl aon fhoráil reachtaíochta ar leith in Éirinn chun idirdhealú a dhéanamh idir na daoine a aithnítear mar iad siúd a fhostaítear in obair shéasúrach i gcomparáid leis na daoine sin atá in aon chineál eile fostaíochta.

Bíonn earnálacha áirithe den mhargadh saothair in Éirinn ag brath ar oibrithe séasúracha, mar shampla an tionscal bailithe torthaí. In 2024, bhí thart ar 112 000 duine fostaithe sa tionscal bailithe torthaí in Éirinn agus tá stádas fostaíochta Oibrithe Séasúracha na gceart fostaíochta cothrom le stádas fostaíochta na n‑oibrithe eile go léir sa stát a bhfuil conradh téarma seasta nó conradh sealadach acu.

Ní mór na nithe seo a leanas a bheith sonraithe i gconradh fostaíochta faoin Acht um Théarmaí Fostaíochta (Faisnéis), 1994 agus 2001. An tAcht Fostaíochta (Forálacha Ilghnéitheacha), 2018.

• Ainm iomlán an fhostaí
• Ainm iomlán an fhostóra
• Seoladh an fhostóra
• Más conradh sealadach é (fad tuartha an chonartha shealadaigh)
• Más conradh téarma sheasta é (an dáta ar a dtéann an conradh in éag)
• Ráta luacha saothair
• Úsáidtear an tréimhse íosphá thagartha (seachtainiúil, míosúil nó ar bhealach eile) nó an tAcht um Pá Íosta Náisiúnta, 2000 chun ráta pá in aghaidh na huaire a ríomh. Is féidir leis an bhfostaí, faoi alt 23 den Acht um Pá Íosta Náisiúnta, 2000, ráiteas i scríbhinn a iarraidh ar an bhfostóir chun meánráta an fhostaí in aghaidh na huaire d’aon tréimhse thagartha phá a bhí laistigh den dá mhí dhéag roimhe sin. Ón 1 Eanáir 2024, is é EUR 12.70 in aghaidh na huaire an pá íosta náisiúnta, mar atá leagtha amach san Ordú um Pá Íosta Náisiúnta, 2023.
• Ordú rialacháin fostaíochta is infheidhme nó ordú fostaíochta earnála
• Líon na n-uaireanta (ragobair san áireamh) a mbíonn an fostóir ag súil leo go réasúnach go n-oibreoidh siad

Naisc:

Conradh Fostaíochta

Tá conradh fostaíochta go huathoibríoch ag duine ar bith a oibríonn d’fhostóir le haghaidh pá nó tuarastal rialta, bíodh conradh i scríbhinn ann nó ná bíodh. Féadfar é seo a chur in iúl go sainráite nó é a bheith intuigthe, é a chur in iúl ó bhéal nó i scríbhinn.

Leis an Acht um Théarmaí Fostaíochta (Faisnéis), 1994, ceanglaítear ar fhostóirí ráiteas i scríbhinn a chur ar fáil d’fhostaithe maidir le sonraí áirithe dá dtéarmaí fostaíochta. Ní bhaineann na hAchtanna le duine a bhí i seirbhís leanúnach an fhostóra ar feadh tréimhse níos giorra ná aon mhí amháin.

Tá sé de dhualgas ar fhostóir ráiteas i scríbhinn ar théarmaí na fostaíochta a thabhairt don fhostaí laistigh den dá mhí ó thosach na fostaíochta.

Ní mór don fhaisnéis seo a leanas a bheith sa ráiteas téarmaí:

• ainm iomlán an fhostóra agus an fhostaí
• seoladh an fhostóra
• an áit oibre
• teideal an phoist/cineál na hoibre
• an dáta a tosaíodh an fhostaíocht
• fad ama ionchais an chonartha (más conradh sealadach é) nó an dáta a rachaidh an conradh in éag (más conradh téarma shocraithe é)
• ráta nó modh ríofa pá
• nóta á rá go bhféadfaidh an fostaí, faoi alt 23 den Acht um Pá Íosta Náisiúnta 2000, ráiteas i scríbhinn a iarraidh ón bhfostóir maidir le meánráta pá an fhostaí in aghaidh na huaire d’aon tréimhse thagartha pá faoi mar a fhoráiltear san alt sin.
• eatraimh íocaíochta
• na téarmaí agus na coinníollacha a bhaineann le huaireanta oibre (lena n-áirítear ragobair agus teidlíochtaí chun sosanna scíthe agus tréimhsí scíthe de réir an Achta um Eagrú Ama Oibre)
• téarmaí agus coinníollacha a bhaineann le saoire íoctha (seachas saoire bhreoiteachta)
• téarmaí agus coinníollacha a bhaineann le saoire bhreoiteachta/dhíobhála agus pinsin agus scéimeanna pinsean
• an méid fógra atá an fostaí i dteideal a fháil agus a bhfuil oibleagáid air/uirthi é a thabhairt
• tagairt d’aon chomhaontuithe comhchoiteanna lena ndéantar difear díreach do théarmaí agus coinníollacha fostaíochta an fhostaí.

Tréimhse phromhaidh

Is féidir tréimhse phromhaidh a áireamh sa chonradh agus is féidir foráil a dhéanamh faoin gconradh an tréimhse sin a shíneadh. Má bhíonn fostaí ar promhadh, ní féidir leo brath a bheith aige ar an reachtaíocht um dhífhostú éagórach mura bhfuil seirbhís níos faide ná bliain amháin acu; nó gur dífhostaíodh iad as ucht ballraíocht nó gníomhaíocht cheardchumainn; nithe a bhaineann le toircheas nó ag éileamh cearta máithreachais. Cearta ar nós teacht a bheith ag an bhfostaí ar fhaisnéis ar nithe cosúil le téarmaí fostaíochta, laethanta saoire agus bileoga pá le fostaí, baineann siad leis an bhfostaí fiú nuair atá sé/sí ar promhadh.

Má theipeann ar d’fhostóir sonraí i scríbhinn a thabhairt duit faoi théarmaí do chonartha, is féidir leat gearán a chur faoi bhráid an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre. Caithfidh tú an gearán a dhéanamh agus tú i mbun na fostaíochta sin nó laistigh de shé mhí tar éis duit an fhostaíocht a fhágáil.

Féadfaidh athruithe teacht ar do chonradh fostaíochta in Éirinn de bharr athrú ar an dlí, ach seachas sin ní mór don fhostóir agus duitse athruithe a chomhaontú eadraibh. Tá an reachtaíocht a chlúdaíonn fógra faoi athruithe ar do chonradh leagtha amach in Alt 5 d’Acht um Théarmaí Fostaíochta (Faisnéis), 1994.

Má theastaíonn uait teacht ar eolas nó ar fhoirmeacha gearáin i ndáil leis an Acht um Théarmaí Fostaíochta (Faisnéis), 1994, déan teagmháil le:

An Coimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre

Faisnéis agus Seirbhís do Chustaiméirí
Bóthar Uí Bhriain
Ceatharlach
R93 E920
Éire
Teil: (059) 917 8990
Guthán: 0818 80 80 90

Naisc:

Faoin Acht um Chomhionannas Fostaíochta, 1998 agus faoin Acht um Stádas Comhionann, 2000, tá sé in aghaidh an dlí ar naoi bhforas ar leith, idirdhealú a dhéanamh i bhfostaíocht, i ngairmoiliúint, i bhfógraíocht, i gcomhaontuithe comhchoiteanna, i soláthar earraí agus seirbhísí agus i gcás deiseanna eile a bhfuil teacht ag an bpobal i gcoitinne orthu. Is iad na forais sin: inscne, stádas pósta, stádas teaghlaigh, aois, míchumas, cine, claonadh gnéis, creideamh reiligiúnach, agus ballraíocht den Lucht Siúil. Faoin Acht ciallaíonn “idirdhealú” go ndéileáiltear le duine le níos lú fabhair ná mar a dhéileáiltear, mar a déileáladh nó mar a dhéileálfaí le duine eile ar aon cheann de na forais thuas. Le tuilleadh eolais a fháil téigh i dteagmháil le Coimisiún na hÉireann um Chearta an Duine agus Comhionannas:

Oibrithe óga a fhostú

Faoin Acht um Chosaint Daoine Óga (Fostaíocht), 1996, ní fhéadfaidh fostóirí leanaí faoi bhun 16 bliana d’aois a fhostú i bpost lánaimseartha tráthrialta. Baineann an tAcht go ginearálta le fostaithe atá faoi bhun 18 mbliana d’aois.

Is féidir páistí 14 agus 15 bliana d’aois a fhostú mar seo a leanas:

• Obair éadrom a dhéanamh le linn laethanta saoire na scoile – ní mór go mbeadh 21 lá saoire ar a laghad ón obair acu le linn an ama seo
• Mar chuid de chlár faofa taithí oibre nó oideachais nuair nach bhfuil an obair díobhálach dá sláinte, dá sábháilteacht ná dá bhforbairt
• In obair scannánaíochta, chultúrtha, fógraíochta nó spóirt faoi cheadúnais arna n-eisiúint ag an Aire Gnó, Fiontar agus Nuálaíochta http://www.irishstatutebook.ie/2001/en/si/0350.html

Féadfaidh páistí 15 bliana d’aois obair éadrom a dhéanamh ar feadh 8 n-uair an chloig sa tseachtain i rith théarma na scoile. Is í an tseachtain oibre uasta do leanaí lasmuigh de théarma na scoile 35 uair an chloig nó suas le 40 uair an chloig má bhíonn siad i mbun taithí oibre atá faofa. Is í an tseachtain oibre uasta do dhaoine óga idir 16 agus 17 mbliana d’aois 40 uair an chloig lena n-áirítear uasmhéid 8 n-uair an chloig sa lá.

Fostaíocht agus míchumas

Tá tacaíochtaí éagsúla fostaíochta in Éirinn atá dírithe ar chabhrú le fostaithe faoi mhíchumas fostaíocht a fháil agus a choinneáil. Seirbhís fostaíochta agus earcaíochta atá i Seirbhís Fostaíochta Tacaithe sa Roinn Coimirce Sóisialaí chun cabhrú le daoine faoi mhíchumas poist a fháil agus a choinneáil sa mhargadh saothair oscailte. Má tá tú faoi mhíchumas agus más mian leat tabhairt faoi fhostaíocht íoctha nó má tá cúnamh de dhíth ort chun post a fháil, d’fhéadfadh go mbeadh an Clár Fostaíochta Tacaithe https://www.gov.ie/en/publication/f6d74-get-work-supports-if-you-have-a-disability ina chabhair duit.

Naisc:

Má tá tú ag smaoineamh ar ghnólacht a thosú in Éirinn tá roinnt saincheisteanna le tabhairt san áireamh. Tá tacaíochtaí agus rialacháin éagsúla i bhfeidhm, ag brath ar an gcás a bhfuil tú ann go díreach. D’fhéadfadh sé gur duine thú atá fostaithe, dífhostaithe nó gur duine thú atá ag teacht ó lasmuigh d’Éirinn chun gnólacht a bhunú.

Tá os cionn 80 tacaíocht faoi leith ann ón Rialtas ann do ghnólachtaí nua-thionscanta agus do ghnólachtaí beaga in Éirinn. Tá Treoir Ar Líne atá ar fáil ón Oifig Fiontair Áitiúil (www.localenterprise.ie) chun cuidiú le gnólachtaí nuathionscanta agus le gnóthaí beaga in Éirinn dul i ngleic leis an raon tacaíochtaí Rialtais ionas gur féidir le daoine a oibriú amach cé hiad na tacaíochtaí a bhféadfaidís iarratas a dhéanamh orthu.

Má tá tú dífhostaithe, is féidir go mbeidh tú incháilithe don Liúntas Fiontair um Fhilleadh ar an Obair (https://www.gov.ie/en/service/f215a4-back-to-work-enterprise-allowance) nó don Liúntas Fiontair Gearrthéarmach (https://www.gov.ie/en/service/538ba3-short-term-enterprise-allowance-stea). Má tá tú ag tosú gnólachta, d’fhéadfá tacaíochtaí breise a fháil freisin faoi na scéimeanna seo, mar shampla deontais le haghaidh oiliúna, taighde margaidh agus pleananna gnó.

Tugann Faoiseamh chun do ghnó féin a chur ar bun faoiseamh ó cháin ioncaim do dhaoine atá dífhostaithe le 12 mhí ar a laghad agus a bhunaigh gnó cáilithe.

Ní gá do náisiúnaigh de Limistéar Eacnamaíoch na hEorpa (LEE) nó den Eilvéis cead a fháil gnólacht a bhunú in Éirinn. De ghnáth, ní mór do náisiúnaigh neamh-LEE cead a fháil ón Aire Dlí agus Cirt chun gnólacht a bhunú in Éirinn. Clár Fiontraithe Nuathionscanta (STEP) – Seachadadh Seirbhíse Inimirce (irishimmigration.ie)

Is féidir gnólacht a bhunú mar thrádálaí aonair, mar chomhpháirtíocht nó mar chuideachta theoranta. Is féidir tuilleadh faisnéise faoi na struchtúir dhifriúla sin a fháil ar shuíomh gréasáin na hOifige um Chlárú Cuideachtaí (CRO)

Is féidir leat d’ainm gnó a chlárú agus tuairisceáin chuideachta a chomhdú ar líne le CRO trí úsáid a bhaint as CORE (Timpeallacht Clárúcháin Chuideachtaí ar Líne) https://core.cro.ie

Tá faisnéis ar láithreán gréasáin na hOifige Fiontair Áitiúla faoi fhoinsí maoinithe éagsúla a d’fhéadfadh a bheith ar fáil duit. Soláthraíonn Boird Fiontar Cathrach agus Contae tacaíochtaí lena n-áirítear deontais do ghnólachtaí áitiúla atá ag tosú nó ag forbairt.

Naisc:

Faoin Acht um Pá Íosta Náisiúnta, 2000 Acht um Pá Íosta Náisiúnta 2000 bíonn formhór na bhfostaithe in Éirinn i dteideal pá íosta a fháil. Ón 1 Eanáir 2024, is é EUR 12.70 in aghaidh na huaire an t-íosphá náisiúnta. Athraítear an ráta íosta pá ó am go ham. Bíonn mionsonraí faoi na rátaí íosta reatha ar fáil i gcónaí ó Sheirbhísí do Chustaiméirí de chuid Chaidreamh san Áit Oibre sa Roinn Gnó, Fiontair agus Nuálaíochta. Chun tuilleadh eolais a fháil téigh chuig suíomh gréasáin an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre

Tá roinnt eisceachtaí ann maidir le cé na daoine atá i dteideal an t-íosphá náisiúnta a fháil. Ní bhaineann an reachtaíocht le duine atá fostaithe ag garghaol (mar shampla, céile nó tuismitheoir) ná ní bhaineann sé le daoine atá ag gabháil do phrintíseachtaí reachtúla. Chomh maith leis sin tá roinnt fostaithe ann ar nós daoine óga faoi bhun 18 mbliana agus oiliúnaithe nach ndéantar ach ráta íosta nó fo-íosta den íosphá náisiúnta a ráthú dóibh.

Ó mhí Eanáir 2024 is iad seo a leanas na rátaí íosta in aghaidh na huaire do dhaoine óga:

• Tá fostaí atá 20 bliain d’aois nó os a chionn i dteideal EUR 12.70 in aghaidh na huaire (100 % den íosphá)
• Tá fostaí atá 19 mbliana d’aois i dteideal EUR 11.43 in aghaidh na huaire (90 % den íosphá)
• Tá fostaí atá 18 mbliana d’aois i dteideal EUR 10.16 in aghaidh na huaire (is ionann é sin agus 80 % den íosphá)
• Tá fostaí atá faoi bhun 18 mbliana d’aois i dteideal EUR 8.89 (70 % den íosphá)

Tá earnálacha áirithe tionscail ann, lena n-áirítear talmhaíocht, lónadóireacht, glanadh ar conradh, gruagaireacht, óstáin, trádáil mhiondíola, an tionscal slándála agus an tionscal foirgníochta, a thagann faoi réir Comhaontuithe/Orduithe (EROanna) – Orduithe Rialála Fostaíochta; REAanna – Comhaontuithe Fostaíochta Cláraithe. Leis na Comhaontuithe/Orduithe seo, leagtar síos íosrátaí pá agus d’fhéadfadh na rátaí sin a bheith níos airde ná an Pá Íosta Náisiúnta.

Chun liosta iomlán a fháil de na fostaíochtaí a chumhdaítear leis na Comhaontuithe/na hOrduithe sin faoi láthair, déan teagmháil leis an Roinn Fiontar, Trádála agus Fostaíochta

Tá ceart dlíthiúil ag fostaithe duillín pá a fháil le gach íocaíocht pá. Ba chóir go léireofaí ar an duillín pá seo: ollphá, cineál agus méid gach asbhainte, agus an glanphá. Is féidir gearáin faoi phá nó asbhaintí a chur chuig an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre. Bíonn foirm ghearáin ar fáil ar líne ar an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre

Naisc:

Is é an t-uasmhéid ba cheart d’fhostaí a oibriú i meánseachtain oibre ná 48 uair an chloig. Ba cheart an mheánseachtain oibre seo a ríomh in imeacht tréimhse ceithre mhí.

Ach tá roinnt eisceachtaí ann ó thaobh na meántréimhse seo.

Sosanna

Tá fostaithe i dteideal:

• Tréimhse laethúil scíthe 11 uair an chloig i ndiaidh a chéile in aghaidh gach 24 uair an chloig
• Tréimhse sheachtainiúil scíthe 24 uair an chloig i ndiaidh a chéile in aghaidh gach seacht lá, tar éis tréimhse scíthe laethúil
• Sos 15 nóiméad má oibríonn an fostaí 4.5 uair an chloig.
• Sos 30 nóiméad má bhíonn an fostaí ag obair 6 uair an chloig.

Ní teideal reachtúil ag fostaithe ar íocaíocht le haghaidh sosanna. Tá roinnt tionscal ann a thagann faoi réir Comhaontuithe Fostaíochta Cláraithe (REAnna) agus Orduithe Rialaithe Fostaíochta (EROnna), agus d’fhéadfadh sé go mbeadh rialacháin iontu sin maidir le sosanna. Chun tuilleadh faisnéise a fháil féach ar shuíomh gréasáin na Roinne Post, Fiontar agus Nuálaíochta nó an Coimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre.

An Domhnach

Má dhéanann tú obair ar an Domhnach, féadfaidh tú féin agus d’fhostóir comhaontú a dhéanamh maidir le do theidlíocht chun pá breise. Faoin Acht um Eagrú Ama Oibre, mura bhfuil aon chomhaontú ann faoi do phá, caithfidh d’fhostóir ceann amháin nó níos mó díobh seo a leanas a thabhairt duit le haghaidh obair ar an Domhnach:

• Liúntas réasúnta
• Méadú pá réasúnta
• Am saor réasúnta ón obair a bhfaighidh tú íocaíocht ina leith

Braitheann an méid atá réasúnta ar na himthosca go léir. Is ábhar idirbheartaíochta é idir tú féin agus d’fhostóir agus do cheardchumann (más ball de cheardchumann thú). Is féidir roinnt treorach a fháil ach tagairt a dhéanamh, más féidir, do chomhaontú a bhaineann le fostaithe inchomparáide in áiteanna eile i bhfostaíocht den chineál céanna.

Ragobair

Déantar obair ragoibre lasmuigh de na gnáthuaireanta oibre. Níl aon oibleagáid reachtúil ar fhostóirí íoc as obair a cuireadh i gcrích le ragobair. Mar sin féin, íocann a lán fostóirí rátaí pá níos airde as ragobair. Ba cheart a lua i do chonradh fostaíochta an bhfuil ort ragobair a dhéanamh agus, má tá tú chun íocaíocht a fháil ina leith, ba cheart na rátaí pá a leagan amach ann. Tagann earnálacha áirithe fostaíochta faoi réir Orduithe Rialaithe Fostaíochta agus Comhaontuithe Fostaíochta Cláraithe agus d’fhéadfadh go mbeadh rátaí pá níos airde luaite iontu sin le haghaidh ragoibre. Chun tuilleadh eolais a fháil féach suíomh gréasáin an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre

Naisc:

Tá go leor cineálacha saoire nó am saor ón obair ann a bhféadfá a bheith ina dteideal. Áirítear orthu seo saoire bhliantúil, laethanta saoire poiblí, saoire bhreoiteachta, saoire mháithreachais, saoire uchtaíoch, saoire cúramóra agus saoire do thuismitheoirí. Bíonn amanna ann freisin nuair a d’fhéadfadh laethanta saoire nó am saor ón obair a bheith de dhíth ort ar chúiseanna ar leith. D’fhéadfadh sé a bheith amhlaidh de bharr géarchéim theaghlaigh, nuair a iarrtar ort tabhairt faoi sheirbhís ghiúiré nó má tá tú ag iarraidh saoire staidéir nó sos gairme a ghlacadh. I roinnt cásanna tá tú i dteideal saoire íoctha ach i gcásanna eile níl tú ina theideal sin.

Saoire bhliantúil:

Faoin Acht um Eagrú Ama Oibre, 1997 déantar foráil do theidlíocht bhunúsach saoire bhliantúil íoctha de 4 seachtaine, ach d’fhéadfadh go mbeadh níos mó ceart i gceist ag brath ar chonradh fostaí. Tá sé tábhachtach freisin a thabhairt faoi deara gurb iad na tréimhsí saoire a bhforáiltear dóibh le reachtaíocht na teidlíochtaí íosta amháin; féadfaidh tú féin agus d’fhostóir teidlíochtaí breise a aontú.

Laethanta Saoire poiblí

Bíonn naoi gcinn de laethanta saoire poiblí ann gach bliain:

1. Lá Caille
2. An chéad Luan i mí Feabhra, nó an chéad lá de mhí Feabhra i gcás an dáta a thitim ar an Aoine
3. Lá Fhéile Pádraig
4. Luan Cásca
5. An chéad Luan i mí na Bealtaine
6. An chéad Luan i mí an Mheithimh
7. An chéad Luan i mí Lúnasa
8. An Luan deiridh i mí Dheireadh Fómhair
9. Lá Nollag
10. Lá Fhéile Stiofáin

Tá formhór na bhfostaithe i dteideal íocaíocht a fháil ar laethanta saoire poiblí. Is eisceacht amháin iad fostaithe páirtaimseartha nár oibrigh dá bhfostóir le 40 uair an chloig, ar a laghad, san iomlán sna 5 seachtaine roimh an lá saoire poiblí.

Tá fostaithe a cháilíonn le haghaidh sochar saoire poiblí i dteideal ceann amháin díobh seo a leanas:

• Lá saoire íoctha ar an lá saoire poiblí
• Lá breise saoire bliantúla
• Pá breise aon lae
• Lá saoire íoctha laistigh de mhí amháin ón lá saoire poiblí

Saoire mháithreachais:

Má tá tú ag iompar clainne agus tú ag obair in Éirinn, tá tú i dteideal saoire mháithreachais a ghlacadh. Tá gach uile bhean atá fostaithe in Éirinn (lena n-áirítear oibrithe ócáideacha) i dteideal buntréimhse saoire máithreachais a fháil óna fostaíocht, gan beann ar chomh fada agus atá tú ag obair don eagraíocht ná ar an líon uaireanta oibre a d’oibrigh tú in aghaidh na seachtaine. Is féidir leat freisin leas a bhaint as saoire mháithreachais bhreise gan phá. Leis an Acht um Chosaint Mháithreachais 1994 agus an tAcht um Chosaint Mháithreachais (Leasú) 2004 déantar foráil maidir le do theidlíochtaí íosta reachtúla i ndáil le máithreachas ag obair, lena n-áirítear saoire mháithreachais. Go ginearálta, tá tú i dteideal saoire mháithreachais ar feadh 26 seachtain mar aon le saoire mháithreachais bhreise ar feadh 16 seachtain gan phá, tréimhse a gcuirtear tús léi díreach i ndiaidh chríoch na saoire mháithreachais. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil ag Sochar máithreachais (citizensinformation.ie)

Saoire atharthachta:

Tá tuismitheoirí nua (seachas máthair an linbh) i dteideal saoire atharthachta ó fhostaíocht nó ó fhéinfhostaíocht tar éis breith nó uchtú linbh. Faoin Acht um Shaoire agus Sochar Atharthachta, 2016, leagtar síos saoire atharthachta reachtúil ar feadh 2 sheachtain.

Is féidir saoire atharthachta a thosú tráth ar bith laistigh de na chéad sé mhí tar éis bhreith nó uchtú an linbh. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil ag Saoire atharthachta (citizensinformation.ie)

Saoire Bhreoiteachta

Ón 1 Eanáir 2024, tá tú i dteideal pá breoiteachta 5 lá sa bhliain (méadú ó 3 lá in 2023). Tugtar pá breoiteachta reachtúil air seo (is é sin, an t-íosmhéid de réir an dlí). Íocann d’fhostóir pá breoiteachta ag 70 % de do ghnáthphá suas go dtí uasmhéid de EUR 110 in aghaidh an lae.

Ní mór duit a bheith i d’fhostaí agus a bheith ag obair 13 seachtaine ar a laghad le d’fhostóir sular féidir leat pá breoiteachta reachtúil a fháil. B’fhéidir go mbeadh scéim pá breoiteachta níos flaithiúla ag d’fhostóir, ach ní féidir leo níos lú ná an méid reachtúil a thabhairt duit. Faoi Alt 3 den Acht um Théarmaí Fostaíochta (Faisnéis), 1994 ní mór d’fhostóir ráiteas faoi théarmaí na fostaíochta a chur ar fáil i scríbhinn d’fhostaí; áirítear ar na téarmaí sin téarmaí nó coinníollacha a bhaineann le héagumas chun oibre mar gheall ar bhreoiteacht nó díobháil. Féadfaidh tú iarratas a dhéanamh ar Shochar Breoiteachta ón Roinn Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí má bhíonn dóthain ranníocaíochtaí árachais shóisialta agat. Mura bhfuil dóthain ranníocaíochtaí árachais shóisialaigh agat, ba chóir duit teagmháil a dhéanamh le Scéim an Liúntais Leasa Fhorlíontaigh (SWA) de chuid na Roinne Coimirce Sóisialaí a dhéanfaidh measúnú ar do chás. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil ag gov – Illness Benefit and Statutory Sick Leave in 2024 (www.gov.ie)

Naisc:

Tá sé de dhualgas ar fhostaithe agus ar fhostóirí araon fógra a thabhairt i gcás foirceannadh fostaíochta faoin Acht um Fhógra Íosta agus Téarmaí Fostaíochta, 1973

Má thograíonn tú do phost a athrú, ní mór duit faoin dlí a chur in iúl do d’fhostóir go bhfuil sé beartaithe agat imeacht. Fógra a thabhairt a thugtar air seo. Tá an tréimhse fógra nach mór a thabhairt leagtha síos sa dlí agus is iondúil go mbíonn sé sonraithe i do chonradh fostaíochta.

Ní gá duit an fógra seo a thabhairt:

• Má tá tú ag obair d’fhostóir ar feadh tréimhse níos lú ná 13 seachtaine, agus
• Mura bhfuil conradh fostaíochta agat ina sonraítear tréimhse fógra

Caithfidh fostóirí fógra a thabhairt d’fhostaithe i gcomhréir le fad seirbhíse an fhostaí.

Ní gá do d’fhostóir fógra a thabhairt:

• Má tá tú ag obair dó le níos lú ná 13 seachtaine, nó
• Má tá tú ciontach i mí-iompar tromchúiseach, nó
• Má chomhaontaíonn tú an ceart atá agat chun fógra a fháil a tharscaoileadh

Iomarcaíocht

Nuair a chailleann tú do phost in Éirinn ar chúiseanna ar nós an gnólacht a bheith á dhúnadh nó laghdú á dhéanamh ar líon na bhfostaithe, tugtar iomarcaíocht air seo. Go ginearálta, bíonn cás iomarcaíochta ann má thagann deireadh le do phost agus nach gcuirtear duine ar bith i d’áit. Foráiltear leis an Acht um Íocaíochtaí Iomarcaíochta, 1967 do theidlíocht íosta chun íocaíocht iomarcaíochta d’fhostaithe a bhfuil tréimhse shocraithe seirbhíse curtha díobh acu leis an bhfostóir. Níl gach fostaí i dteideal an íocaíocht iomarcaíochta reachtúil seo a fháil, fiú amháin nuair is cás iomarcaíochta atá ann. Má cháilíonn tú le haghaidh iomarcaíochta tá nósanna imeachta iomarcaíochta sonracha a chaithfidh fostóirí agus fostaithe a leanúint chun an reachtaíocht a chomhlíonadh.

Is íocaíocht chnapshuime atá bunaithe ar phá an fhostaí í an íocaíocht iomarcaíochta reachtúil. Tá gach fostaí incháilithe i dteideal:

• Pá dhá sheachtain do gach bliain seirbhíse a bhí acu ó bhí siad 16 bliana d’aois, agus
• Pá aon seachtaine amháin eile

Tá méid na hiomarcaíochta reachtúla faoi réir teorainn tuillimh uasta EUR 600 in aghaidh na seachtaine (EUR 31 200 in aghaidh na bliana).

Is ionann pá agus do ghnáthphá seachtainiúil reatha, lena n-áirítear meán-ragobair thráthrialta agus sochair chomhchineáil. Is ionann an pá a fhaigheann tú roimh asbhaintí cánach agus ÁSPC agus d’ollphá. Tá an íocaíocht iomarcaíochta reachtúil saor ó cháin.

Le tuilleadh faisnéise a fháil faoin Scéim Íocaíochtaí Iomarcaíochta déan teagmháil le:

An tAonad Iomarcaíochta agus Dócmhainneachta
An Roinn Coimirce Sóisialaí:
Teach Gandon
Sráid Amiens
Baile Átha Cliath 1
D01 A361
Guthán: 0818 111112
Ríomhphost: redundancypaymentswelfare [dot] ie (redundancypayments[at]welfare[dot]ie)
Suíomh gréasáin: www.gov.ie/redundancy

Caidreamh san Ionad Oibre – Seirbhísí do Chustaiméirí
Teileafón: 0818 80 80 90
Teileafón: (059) 9178990
Téigh i dteagmháil le: https://www.workplacerelations.ie/en/contact_us

Naisc:

Tá ceart ag fostaithe in Éirinn, atá leagtha síos sa Bhunreacht, ballraíocht a ghlacadh i gceardchumann. Is féidir le ceardchumann a bheith ina fhoinse thábhachtach faisnéise agus cosanta maidir le cúrsaí fostaíochta, chomh maith le hidirbheartaíocht a dhéanamh leis an bhfostóir maidir le pá agus coinníollacha níos fearr. Is é Comhdháil na gCeardchumann an scáthghrúpa do cheardchumainn in Éirinn, agus déanann sé ionadaíocht ar son fostaithe agus na nithe is cás leo i bPoblacht na hÉireann agus i dTuaisceart Éireann.

Rialacha

Is féidir coinníoll fostaíochta a leagan síos gur gá duit ballraíocht a ghlacadh i gceardchumann ar leith nuair a ghlacann tú le tairiscint poist agus go bhfanfá sa cheardchumann sin fad atá tú sa phost sin. Tá tuairim ann go bhféadfadh sé seo a bheith míbhunreachtúil, ach níor tástáladh é seo sna cúirteanna go fóill. Má tá tú sa phost cheana féin gan bheith i do bhall de cheardchumann agus má iarrann d’fhostóir ina dhiaidh sin ort ballraíocht a ghlacadh i gceardchumann, is féidir leat diúltú, toisc go bhfuil sé seo míbhunreachtúil. Tá dífhostú de bharr gníomhaíocht cheardchumainn nó ballraíocht i gceardchumann éagórach gan cheist agus ní gá d’aon fhostaí a bhristear as a bpost i gcúinsí den sórt sin aon tréimhse seirbhíse faoi leith a bheith déanta acu chun a gcearta a fhorfheidhmiú.

Rátaí

Cinnfidh an ceardchumann an ráta síntiúis a bheidh le híoc agat leis an gceardchumann ach de ghnáth is ráta idir 0.5 % agus 1 % den tuarastal comhlán in aghaidh na bliana a bhíonn ann.

Conas iarratas a dhéanamh

Má dífhostaíodh thú ó d’fhostaíocht de bharr gníomhaíocht cheardchumainn, tá sé seo éagórach go huathoibríoch faoi na hAchtanna um Dhífhostú Éagórach 1977-2015. Ní gá duit aon tréimhse sheirbhíse ar leith a bheith curtha díot agat mar fhostaí le cás a thabhairt sna cúinsí seo faoin dlí. Féadann tú do chás a thabhairt má líonann tú amach an fhoirm ghearáin aonair atá in úsáid agus ar fáil ar shuíomh gréasáin an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre

Téigh i dteagmháil leis na Coimisinéirí Ioncaim chun tuilleadh faisnéise a fháil maidir le faoiseamh cánach a éileamh ar shíntiúis cheardchumainn.

Naisc:

Tá an chuid is mó den dlí maidir le díospóidí trádála agus gníomhaíocht thionsclaíoch cuimsithe in Acht Caidrimh Thionscail 1990). I measc na samplaí de ghníomhaíocht thionsclaíoch tá oibriú de réir rialach, picéad, toirmeasc ar ​​ragobair, nó stailc. Faoin dlí fostaíochta níl de cheart ag duine dul i mbun gníomhaíocht thionsclaíoch ach tá cosaintí ann d’oibrithe áirithe a dhéanann é seo – nuair a théann siad ar stailc, mar shampla. Faoi Chuid 2 den Acht Caidrimh Thionscail, 1990 tugtar díolúintí ó na nithe seo a leanas d’oibrithe atá ag glacadh páirt i ngníomhaíocht thionsclaíoch shíochánta:

1. Imeachtaí coiriúla nó sibhialta i dtaobh comhcheilg chun gníomh áirithe a dhéanamh mura mbeadh an gníomh inphionóis mar choir dá mba rud é go ndearna duine é ag gníomhú dóibh ina n‑aonar. Fiú mura ball de cheardchumann thú, is féidir leat leas a bhaint as an díolúine seo.
2. Ionchúiseamh nuair a ghlacann tú páirt i bpicéad síochánta. Ní féidir ach le baill agus oifigigh de cheardchumann údaraithe leas a bhaint as an díolúine seo
3. Ionchúiseamh as ucht daoine eile a spreagadh chun conarthaí fostaíochta a bhriseadh nó as ucht bagairt a dhéanamh conarthaí fostaíochta a bhriseadh. Arís, ní féidir ach le baill agus oifigigh de cheardchumann údaraithe leas a bhaint as an díolúine seo.

Má ghlacann tú páirt i stailc nó i ngníomhaíocht thionsclaíoch eile, tá baol ann go mbrisfear as do phost thú. Mar sin féin, faoi alt 5 den Acht um Dhífhostú Éagórach, 1977, tá dífhostú fostaí as ucht páirt a ghlacadh i stailc nó i ngníomhaíocht thionsclaíoch eile míchothrom más rud é:

• Nár dífhostaíodh duine amháin nó níos mó de na fostaithe eile a ghlac páirt sa ghníomhaíocht

  Nó

• Go ndearnadh duine amháin nó ní ba mhó de na fostaithe eile a dífhostaíodh a athfhostú nó a athcheapadh ní ba dhéanaí, ach nár tharla sé sin i gcás an fhostaí.

Leasaíodh é seo le halt 4 den Acht um Dhífhostú Éagórach (Leasú), 1993 a leathnaíonn an sainmhíniú seo ar dhífhostú éagórach – áirítear anois déileáil ar bhealach níos measa le fostaí, i gcomparáid le daoine eile, tar éis an fostaí sin a chur ar ais ina bpost i ndiaidh stailce nó frithdhúnadh.

Tá feidhmeanna sonracha ag an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre (WRC) maidir le díospóidí tionsclaíocha a réiteach agus dlíthe fostaíochta a chur chun feidhme. Is é an eagraíocht é a gcuirtear gach díospóid caidrimh thionsclaíoch agus gach díospóid agus gearán faoi na dlíthe fostaíochta ina láthair. Feidhmíonn WRC Seirbhís Chomhairleach, Seirbhís Idir-réitigh, Seirbhís Idirghabhála, Seirbhís Breithiúna agus Seirbhís Cigireachta. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil sa Treoir seo faoin gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre.

Naisc:

An córas polaitíochta

Is daonlathas parlaiminteach é Poblacht na hÉireann. Tá na rialacha agus na nósanna lena rialaítear Éire leagtha amach sa Bhunreacht agus ní féidir iad a athrú ach amháin le reifreann náisiúnta. Tá feidhm an dlí sa tír seo á rialú ag dlíthe an Aontais Eorpaigh faoi mar atá amhlaidh i ngach Ballstát eile den Aontas Eorpach.

Is é Uachtarán reatha na hÉireann, Micheál D. Ó hUiginn, an Ceann Stáit agus caomhnóir an Bhunreachta. Déanann an tUachtarán ionadaíocht ar son na hÉireann sa bhaile agus thar lear. Áirítear ar fheidhmeanna eile an Uachtaráin a bheith ina Phríomh-Cheannasaí ar na Fórsaí Cosanta, an té a shíníonn billí ina ndlí, lánscor na Dála (Teach na nIonadaithe) chun olltoghchán a cheadú. In Éirinn roinntear an chumhacht idir an rialtas, an tOireachtas agus na cúirteanna.

An córas riaracháin

Tionóltar toghcháin in Éirinn uair amháin gach cúig bliana ar a laghad agus tá siad bunaithe ar an gcóras ionadaíochta cionmhaire trí vótáil chomhchoiteann.

Is é Micheál Martin Ceannasaí an Rialtais, ar a dtugtar An Taoiseach (an Príomh-Aire). Is é Simon Harris an Tánaiste (an Leas-Cheannasaí). Tá 18 Roinn ar leithligh i Rialtas na hÉireann. Is iad an Taoiseach, an Tánaiste, na hAirí agus na hAirí Sóisearacha in éineacht an Chomh-Aireacht. Tá údarás comhchoiteann ag an gComh-Aireacht agus freagrach iomlán uirthi as na cinntí uile i dtaobh beartais náisiúnta. In Éirinn déantar cinntí a roinnt idir an Chomh-Aireacht agus an tOireachtas (Tithe na Parlaiminte). Tá an tOireachtas roinnte ina dhá theach – an Dáil agus an Seanad nó an Teach Uachtarach. Tá 160 teachta sa Dáil agus an Taoiseach mar cheannasaí orthu, agus áirítear orthu gach duine a thoghann muintir na hÉireann le bheith sa rialtas. Áirítear le feidhmeanna na Dála (a) na leasuithe bunreachtúla uile a thionscnamh, (b) díospóireacht a dhéanamh ar thograí ón gComh-Aireacht, (c) fáltais/buiséad airgeadais a cheadú, (d) Dlíthe (Achtanna) a rith agus (e) díospóireacht a dhéanamh ar chomhaontuithe idirnáisiúnta. Tá cumhacht níos mó ag an Dáil ná mar atá ag an Seanad. Tá seasca comhalta sa Seanad; “Seanadóirí” a thugtar orthu. Tá a gcumhachtaí teoranta ach áirítear ar na cumhachtaí sin díospóireacht a dhéanamh ar reachtaíocht rialtais agus an reachtaíocht sin a leasú. Ó na 1990í i leith is comhrialtas an gnáthchineál rialtais sa Stát. Is iad Fine Gael, Fianna Fáil, na Neamhspleáigh agus Sinn Féin na páirtithe is mó.

Ní mór duit a bheith 18 mbliana d’aois ar a laghad an 15 Feabhra, an lá a dtagann an clár vótála i bhfeidhm, chun vóta a chaitheamh. Cé go bhféadfá a bheith i dteideal clárú mar vótálaí mar gheall ar do chónaitheacht, d’fhéadfadh sé go mbeadh teorainn ann maidir leis na cineálacha toghcháin inar féidir leat vóta a chaitheamh. Caithfidh an t-údarás clárúcháin do shaoránacht a dheimhniú mar go mbeidh na cineálacha toghchán ar féidir leat vóta a chaitheamh iontu ag brath air seo.

Seo a leanas an ceart vótála:

• Féadfaidh saoránaigh na hÉireann vóta a chaitheamh i ngach toghchán agus reifreann
• Féadfaidh saoránaigh na Breataine vótáil i dtoghcháin Dála, i dtoghcháin Eorpacha agus i dtoghcháin Áitiúla
• Féadfaidh saoránaigh eile de chuid an Aontais Eorpaigh (AE) vóta a chaitheamh i dtoghcháin Eorpacha agus áitiúla
• Ní fhéadfaidh saoránaigh neamh-AE vóta a chaitheamh ach amháin i dtoghcháin áitiúla

An córas dlíthiúil

Is é Bunreacht na hÉireann an tsraith bhunúsach rialacha lena rialaítear Poblacht na hÉireann. Leasaíodh an Bunreacht roinnt uaireanta le reachtaíocht tar éis reifrinn chun freastal ar riachtanais sochaí atá ag athrú.

Is iad na cúirteanna a riarann an ceartas in Éirinn agus is go poiblí a dhéantar é sin. Ceithre phríomhchúirt atá ann:

• An Chúirt Dúiche – déileálann sí le cásanna sibhialta agus coiriúla
• An Chúirt Chuarda – déileálann sí le cásanna níos tromchúisí cosúil le robáil
• An Ard-Chúirt – déileálann sí le cásanna an-tromchúiseach
• An Chúirt Uachtarach – an chúirt is airde in Éirinn. Is í an chúirt achomhairc dheiridh í

Is iad na cúirteanna eile atá ag feidhmiú ná an Chúirt Choiriúil Speisialta, an Chúirt Achomhairc Choiriúil, an Chúirt Leanaí agus Cúirt na nÉileamh Beag.

Má bhaineann aon fhadhb dlí duit nó fiú má tá teach á cheannach agat nó gnólacht á thosú agat, beidh ort aturnae a fhostú. Má tá cúis agat le dul chun na cúirte, déanfaidh d’aturnae do chás a ullmhú le haghaidh abhcóide. De ghnáth bíonn seirbhísí abhcóide ag teastáil nuair a théann duine in Éirinn chun na cúirte. Gníomhóidh d’abhcóide le do leas i gcónaí. D’fhéadfadh costas mór a bheith ag baint le dul chun na cúirte in Éirinn. Mar sin féin, tá cúnamh dlíthiúil saor in aisce ann dóibh siúd a cháilíonn lena aghaidh. Más spéis leat tuilleadh faisnéis faoi chúnamh dlíthiúil saor in aisce in Éirinn, déan teagmháil leis an mBord um Chúnamh Dlíthiúil.

Naisc:

Is féidir faisnéis mhionsonraithe maidir le cánacha agus faoisimh chánach in Éirinn a fháil ó láithreán gréasáin na gCoimisinéirí Ioncaim

Is féidir leat roinnt samplaí de na cánacha is coitianta in Éirinn a aimsiú anseo thíos:

Cáin ioncaim

Caithfidh d’fhostóir nua cáin a asbhaint as do phá faoin gcóras ÍMAT.

Nuair a thosaíonn tú do chéad phost, ní mór duit an scéal a insint do na Coimisinéirí Ioncaim nó d’fhéadfaí go mbeadh ort cáin eigeandála a íoc. Seolfaidh na Coimisinéirí Ioncaim Fógra Párolla na gCoimisinéirí Ioncaim (FCPI) chuig d’fhostóir nua. De bharr an FCPI beidh d’fhostóir ar an eolas faoi cá mhéad Cáin Ioncaim (CI) agus Muirear Sóisialta Uilíoch (MSU) a bhaint as do phá.

Cad ba cheart a dhéanamh:

Cláraigh le haghaidh Cáin Ioncaim

Nuair a thosaíonn tú ag obair den chéad uair, ní mór duit tú féin a chlárú chomh luath agus is féidir. Is amhlaidh a sheachnaíonn tú cáin eigeandála a íoc. Ní mór duit sin a dhéanamh fiú sa chás gur post páirt-aimseartha nó post neamhbhuan atá ann.

Chun é sin a dhéanamh caithfidh tú:

• iarratas a chur isteach ar Uimhir Phearsanta Seirbhíse Poiblí (UPSP), mura bhfuil cheann agat cheana féin. Bíonn sí sin ar fáil ón Roinn Coimirce Sóisialaí (DSP).
• Cláraigh do moChúrsaí.

Cláraigh do phost nua

Nuair a fhaigheann tú do phasfhocal moChúrsaí, beidh tú in ann do chéad phost a chlárú. Chun clárú a dhéanamh, cliceáil ar an nasc “Tabhair mionsonraí poist nó pinsin suas chun dáta” i “Seirbhisí IMAT” in moChúrsaí. Ríomhfaidh na Coimisinéirí Ioncaim an méid creidmheasanna cánach is féidir a éileamh.

Féach ar do Dheimhniú Creidmheasanna Cánach (TCC)

Beidh tú in ann do TCC a fheiceáil laistigh de dhá lá oibre. Chun do TCC a fheiceáil, cliceáil ar an nasc “Bainistigh do Cháin” faoi “Seirbhísí IMAT” in moChúrsaí. Cuirfear ar fáil cóip fostóra a thaispeánann méid iomlán do chreidmheasanna cánach agus cuirfear ar fáil bandaí ráta do d’fhostóir nua. Ansin féadfaidh d’fhostóir na haisbhaintí cánach cearta a bhaint de do phá.

De ghnáth, íocfaidh tú cáin ó do chéad lá pá. Braitheann an méid cánach a íocann tú ar do leibhéal pá agus méid do chreidmheasanna cánach.

Rátaí de cháin ioncaim phearsanta le haghaidh 2024

Is éard atá sa Mhuirear Sóisialta Uilíoch (MSU) cáin a ghearrtar ar ollioncam roimh aon ranníocaíochtaí pinsin nó ÁSPC. 

Tiocfaidh méadú EUR 2 840 ar an uasteorainn do bhanda 2 % an Mhuirir Shóisialta Uilíoch (MSU) ó EUR 22 920 go EUR 25 760 ón 1 Eanáir 2024. Laghdófar an ráta MSU 4.5 % atá i bhfeidhm faoi láthair ar ioncam idir EUR 22 920 agus EUR 70 044 go 4 % ón 1 Eanáir 2024. Gearrfar an ráta 4 % ar ioncam idir EUR 25 760 agus EUR 70 044.

Is éard is Cáin Bhreisluacha (CBL) ann cáin ar chaiteachas tomhaltóirí. Cuirtear é le praghas fhormhór na n-earraí agus na seirbhísí. Is é 23 % an ráta caighdeánach CBL in Éirinn ach roinnt eisceachtaí ann.

Is éard is dleachtanna máil iontu cánacha a thoibhítear ar mhíreanna tomhaltais cosúil le halcól agus toitíní.

Is ionann mótarcháin agus cáin éigeantach a ghearrtar ar gach uile fheithicil. Eisítear diosca mótarchánach le haghaidh 3, 6 nó 12 mhí, agus déantar an ráta a ríomh de réir mhéid na feithicle. Is féidir leat rátaí cánach mótair a fheiceáil ar shuíomh ghréasáin na Roinne Iompair. Bíonn na rátaí cánach mótair ar fáil ar an suíomh ghréasáin Mótarcháin ar líne, áit ar féidir leat an cháin a íoc ar líne. Rogha eile is ea teagmháil a dhéanamh le hOifig Mótarchánach an údaráis áitiúil le tuilleadh faisnéise a fháil agus do mhótarcháin a íoc ansin.

Íocann glacadóir bronntanais nó oidhreachta Cáin Fháltas Caipitiúil . Ní bhaineann sé le bronntanais ná le hoidhreacht idir céilí.

Tháinig an Cháin Mhaoine Áitiúil (LPT) , a ghearrtar ar gach maoin chónaithe sa Stát, i bhfeidhm an 1 Iúil 2013.

Tuilleadh eolais:

Na Coimisinéirí Ioncaim
An Clós Uachtarach, Caisleán Bhaile Átha Cliath
Baile Átha Cliath 2
D02 F342
Teileafón: 01 7383646
Glaoiteoirí ó áiteanna lasmuigh de Phoblacht na hÉireann: +353 1 7383646
Suíomh gréasáin: www.revenue.ie

Naisc:

De réir Suirbhé ar Chostas Maireachtála Mercer 2023, is é Baile Átha Cliath an t‑aonú cathair is caoga is daoire ar domhan ó thaobh costas maireachtála de. Ceann de na tosca a théann i bhfeidhm ar rang-ordú Bhaile Átha Cliath é an costas cíosa de bharr ardéileamh a bheith ann, agus srianta soláthair sa mhargadh cíosa príobháideach. Bíodh sin mar atá, bíonn poist ar thuarastal ard ag oibreoirí in Éirinn agus dá bharr sin bíonn caighdeán ard maireachtála acu. Tógfaidh an lóistín an chuid is mó den tuarastal; ina dhiaidh sin tá bia, cúram sláinte agus oideachas i measc na nithe is costasaí. Is ionann agus EUR 3 300 an costas míosúil measta gan chíos do theaghlach de cheathrar agus is é EUR 943 an costas míosúil measta gan chíos do dhuine singil.

Má tá tú ag cuimhneamh ar bhogadh go hÉirinn, scrúdaigh an liosta thíos ina bhfuil cur síos ar an gcostas measta atá ar riachtanais bhunúsacha i mBaile Átha Cliath.

Roinnt samplaí:

• Cíos (lár Bhaile Átha Cliath) in aghaidh na míosa in aghaidh an tseomra: EUR 1 000 go EUR 2 600
• Cíos: Co. Bhaile Átha Cliath – Bruachbhailte in aghaidh na míosa in aghaidh an tseomra: EUR 1 000
• Ticéad míosúil Bus agus LUAS: EUR 140.00
• Béile trí chúrsa: EUR 30.00 go EUR 60.00
• Bollóg aráin: EUR 1.99
• 2 lítear bainne: EUR 2.09
• 1 lítear sú oráiste: EUR 1.49
• Leathdhosaen uibheacha: EUR 1.95
• Cáis chéadair: (200g): EUR 1.85
• Anlann pasta: EUR 2.80
• Calóga arbhair: EUR 4.35
• Béile ceathrú puint ag McDonalds: EUR 8.40
• Pionta Guinness: EUR 5.64
• Peitreal (in aghaidh an lítir): EUR 1.71

Naisc:

Má íocann tú cíos le tiarna talún le cóiríocht nó réadmhaoin a úsáid, is tionónta thú. Tagann do chearta agus freagrachtaí dlíthiúla ó dhlí na dtiarna talún agus na dtionóntaí chomh maith le haon chomhaontú tionóntachta i scríbhinn nó ó bhéal idir tú féin agus do thiarna talún. Tá an phríomhreachtaíocht lena rialaítear na cearta agus na hoibleagáidí sin leagtha síos san Acht um Thiarnaí Talún agus Tionóntaí (Leasú), 1994, agus san Acht um Thionóntachtaí Cónaithe, 2004.

Ní hionann na praghsanna a bhíonn ar áiteanna cónaithe ar cíos in áiteanna éagsúla in Éirinn – braitheann sé ar an áit in Éirinn ar mhaith leat teach a fháil ar cíos ann. Is é Baile Átha Cliath an áit is daoire in Éirinn chun áit chónaithe a fháil ar cíos.

Cóiríocht Meánchíos i mBaile Átha Cliath in aghaidh na míosa (cóiríocht throscánaithe)

Cuir isteach

Praghas Airmheánach Tithe i R4 2023

Chun tuilleadh faisnéise a fháil faoi phraghsanna árasán agus tithe in Éirinn, déan teagmháil leis an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta.

Seirbhísí fóntais

Liostaítear thíos na gnólachtaí atá freagrach as seirbhísí gáis, leictreachais, uisce agus teileafóin a sholáthar:

• GÁS: Oibríonn agus cothaíonn Líonraí Gáis Éireann (GNI) an líonra gáis. Ní mór duit teagmháil a dhéanamh le GNI má tá tú ag nascadh leis an líonra gáis den chéad uair nó má tá tú ag dícheangal go hiomlán.

• Leictreachas: Is é an Coimisiún um Rialáil Fóntas a leagann amach an beartas maidir le nascadh leis an ngréasán leictreachais in Éirinn.

  Is féidir comparáid a dhéanamh idir praghsanna thar réimse seirbhísí fóntais ar Bonkers.ie agus Switcher.ie,

• Teileafón: Cuireann go leor cuideachtaí in Éirinn seirbhísí teileafóin idir línte seasta agus ghutháin phóca araon ar fáil. Ligtear duit  comparáid a dhéanamh idir táillí fón póca ar fud na n-oibreoirí go léir le huirlis comparáide praghsanna ComReg.
• Uisce: Is é Uisce Éireann a láimhseálann naisc uisce agus fuíolluisce do gach custaiméir tí agus tráchtála in Éirinn.

Naisc:

Más náisiúnach thú de AE/de LEE nó na hEilvéise agus má tá tú ag taisteal nó ag fanacht in Éirinn, tá tú i dteideal cothabháil agus cóir leighis saor in aisce a fháil i leapacha poiblí in ospidéil de chuid Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (HSE) agus in ospidéil dheonacha má bhíonn tú tinn nó má bhaineann timpiste duit.

Déanann an Cárta Eorpach um Árachas Sláinte (EHIC) níos éasca duit é cúram leighis a fháil go tapa agus go héasca. Is fianaise é gur ball thú de scéim árachais sláinte atá á riaradh ag stát eile in AE/in LEE nó san Eilvéis.

Tá seirbhísí d’othair sheachtracha in ospidéil phoiblí saor in aisce freisin ach b’fhéidir go mbeadh ar dhaoine áirithe táille thosaigh a íoc mura ndearna Dochtúir (Dochtúir Teaghlaigh) iad a chur ar aghaidh chuig an ospidéal. Má tá tú in ospidéal príobháideach nó ar leaba phríobháideach in ospidéal poiblí, caithfidh tú íoc as an gcothabháil agus as an gcóir leighis araon. Má tá árachas sláinte príobháideach agat b’fhéidir go gclúdódh sé sin cuid de na costais nó na costais go léir.

Chun teacht ar eolas cuimsitheach faoi sheirbhísí ospidéil in Éirinn, féach ar shuíomh gréasáin Faisnéis do Shaoránaigh.

An tAonad Timpistí agus Éigeandála

Tá aonaid timpistí agus éigeandála i bhformhór na n-ospidéal ginearálta agus i roinnt ospidéil speisialtóireachta; is féidir le hothair freastal orthu seo gan atreorú chuig an aonad ó dhochtúir teaghlaigh. Má fhreastalaíonn tú gan atreorú ó dhochtúir teaghlaigh, d’fhéadfaí táille a ghearradh ort. Mar sin féin, má bhíonn ort cuairteanna breise a thabhairt ar an ospidéal i ndáil leis an tinneas nó an tionóisc chéanna, ní gá duit an táille a íoc arís.

Cúram sláinte saor in aisce – cártaí leighis

Cuireann cárta leighis eisithe ag Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (FSS) in Éirinn ar chumas an té ar leis é seirbhísí sláinte áirithe a fháil saor in aisce. Má tá d’ioncam faoi bhun leibhéal áirithe b’fhéidir go mbeifeá i dteideal cúram sláinte saor in aisce (cárta leighis) a fháil. Is féidir é seo a sheiceáil ag d’oifig áitiúil de chuid Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte. Má thugtar cárta leighis duit, de ghnáth cumhdaíonn an cárta thú féin agus do chéile cleithiúnach agus do leanaí cleithiúnacha. Sonraí faoi d’oifig áitiúil de chuid Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte.

Ón 1 Iúil 2015, tá leanaí faoi bhun 8 mbliana d’aois i dteideal cuairteanna saor in aisce a thabhairt ar Dhochtúirí Teaghlaigh atá páirteach sa scéim.

Chomh maith le cuairteanna saor in aisce ar Dhochtúirí Teaghlaigh, clúdaíonn an cárta measúnuithe sonracha ag aoiseanna 2 agus 5 bliana d’aois mar aon le cúram leighis do leanaí a bhfuil asma orthu.

Is féidir leat iarratas a dhéanamh air sin ag: Fáilte

Árachas Sláinte Príobháideach

Tá roinnt gnólachtaí ann a chuireann árachas sláinte príobháideach ar fáil in Éirinn.

Gnólachtaí árachais sláinte phríobháidigh:

• VHI Healthcare
• Laya Healthcare
• Irish Life Health

Naisc:

Tá córas oideachais na hÉireann comhdhéanta de bhunscoileanna, scoileanna dara leibhéal, oideachas tríú leibhéal agus breisoideachas. Tá an t-oideachas éigeantach do leanaí in Éirinn ó 6 go 16 bliana d’aois nó go dtí go mbeidh trí bliana d’oideachas dara leibhéal críochnaithe ag daltaí. Tosaíonn formhór na bpáistí ar scoil in Éirinn agus iad 4 bliana d’aois. Tá oideachas atá maoinithe ag an Stát ar fáil ag gach leibhéal, mura roghnaíonn tú do leanbh a sheoladh chuig institiúid phríobháideach.

Oideachas réamhscoile

De ghnáth, is iad saoráidí nó soláthraithe cúraim leanaí a mhaoinítear go príobháideach a chuireann oideachas réamhscolaíochta ar fáil. Tá roinnt tionscnamh réamhscoile a bhíonn dírithe ar leanaí atá i mbaol á maoiniú ag an Roinn Oideachais agus Scileanna. Éilíonn reachtaíocht maidir le tinreamh scoile go mbeadh leanaí ag freastal ar scoil (nó oideachas á fháil acu) ó 6 bliana d’aois. Go praiticiúil, bíonn beagnach gach páiste 5 bliana d’aois agus thart ar leath na bpáistí atá 4 bliana d’aois ar an mbunscoil.

Íocann an Stát táille chaipitíochta leis na naíonraí agus leis na seirbhísí cúraim lae atá rannpháirteach. I gcomaoin air sin, soláthraíonn siad seirbhís réamhscoile saor in aisce do gach leanbh atá dhá bhliain agus ocht mí d’aois go dtí go n-aistríonn siad chuig an mbunscoil, ar choinníoll nach bhfuil siad níos sine ná cúig bliana agus sé mhí d’aois ag deireadh na bliana réamhscoile (an Scéim um Chúram agus Oideachas na Luath-Óige (ECCE)). Go ginearálta, is ionann an soláthar agus 3 uair an chloig in aghaidh an lae, 5 lá sa tseachtain in imeacht líon áirithe seachtainí do leanaí atá cláraithe i naíonraí rannpháirteacha.

Oideachas bunscoile (an chéad leibhéal)

Ní gá do leanaí freastal ar scoil go dtí go bhfuil sé bliana d’aois slánaithe acu ach is gnách go dtagann páistí ar scoil i mí Mheán Fómhair tar éis a gceathrú lá breithe. Déantar páistí ceithre bliana agus cúig bliana d’aois a rollú i ranganna na naíonán sóisearach nó sinsearach. Go ginearálta, bíonn bunscoileanna faoi úinéireacht phríobháideach ag pobail reiligiúnacha (nó boird gobharnóirí) ach iad á maoiniú ag an Stát.

Oideachas dara leibhéal

Tá cineálacha éagsúla scoileanna iar-bhunoideachais ann a chuireann oideachas dara leibhéal ar fáil. Is iad sin, meánscoileanna, scoileanna gairmoideachais, scoileanna pobail agus scoileanna cuimsitheacha. Is éard atá san oideachas dara leibhéal ná sraith shóisearach trí bliana agus sraith shinsearach dhá bhliain nó trí bliana ina diaidh; braitheann fad na sraithe sinsearaí sin ar cibé acu a thugann nó nach dtugann an dalta faoin Idirbhliain mar bhliain roghnach tar éis scrúdú an Teastais Shóisearaigh. Go ginearálta, cuireann daltaí tús leis an tsraith shóisearach agus iad 12 nó 13 bhliain d’aois. Tugtar faoin Teastas Sóisearach i ndiaidh trí bliana.

Oideachas tríú leibhéal

Tá roinnt earnálacha éagsúla sa chóras oideachais tríú leibhéal. Is é an Stát is mó a mhaoiníonn an earnáil ollscoile, an earnáil teicneolaíochta agus na coláistí oideachais. Lena chois sin, tá roinnt coláistí príobháideacha ag feidhmiú chomh maith. Tá seacht n-ollscoil ann; tá siadsan féinlathach agus faoina rialú féin. Cuireann siad cláir chéime ar fáil ag leibhéal Baitsiléara, Máistreachta agus Dochtúireachta. San earnáil teicneolaíochta tá cúig ollscoil teicneolaíochta agus dhá institiúid teicneolaíochta a sholáthraíonn cláir oideachais agus oiliúna i réimsí cosúil le gnó, eolaíocht, innealtóireacht, teangacha agus ceol go leibhéil teastais, dioplóma agus chéime. Is ar an Roinn Oideachais agus Scileanna atá an fhreagracht fhoriomlán as an earnáil. Tá cúig choláiste oideachais ann. Déantar speisialtóireacht iontu seo in oiliúint ar mhúinteoirí bunscoile. Tá céim trí bliana Baitsiléir san Oideachas le fáil iontu mar aon le dioplóma iarchéime 18 mí.

Breisoideachas agus oideachas aosach

Cuimsíonn breisoideachas oideachas agus oiliúint a tharlaíonn tar éis scolaíocht dara leibhéal ach nach cuid den chóras tríú leibhéal é. Áirítear leis cláir ar nós cúrsaí Iar-Ardteistiméireachta; an Scéim Deiseanna Oiliúna Gairmoideachais, cláir Ógtheagmhála do luathfhágálaithe scoile; litearthacht agus oideachas bunúsach eile; agus cláir fhéinmhaoinithe do dhaoine fásta a bhíonn ar siúl i rith an tráthnóna i scoileanna dara leibhéal.

Tá tuilleadh eolais maidir le córas oideachais na hÉireann le fáil ar: http://www.citizensinformation.ie/en/education

Naisc:

Tá dhá theanga oifigiúla in Éirinn – Gaeilge agus Béarla.

Is é Lá Fhéile Pádraig (17 Márta) lá náisiúnta oifigiúil na hÉireann. Is lá saoire náisiúnta é agus bíonn mórshiúlta ar siúl i mbailte agus i gcathracha ar fud na tíre le haghaidh na féile.

Tá tírdhreach na hÉireann breac le háiteanna a mbaineann áilleacht nádúrtha agus tábhacht stairiúil leo, agus tionchar acu sin ar phobal na tíre ó thaobh ealaíne, cultúir agus litríochta de leis na cianta. Dearadh suíomh gréasáin Oidhreacht Éireann chun léargas a thabhairt ar chuid de na nithe is díol spéise is saibhre agus is ilchineálaí a áirítear mar chuid d’oidhreacht na hÉireann.

Is cuid lárnach de chultúr na hÉireann é an ceol, amhráin thraidisiúnta na hÉireann agus bailéid ón am atá caite, ceoltóirí nua-aimseartha cáiliúla ar nós U2, Van Morrison agus The Corrs, agus a lán eile nach iad. Bhí damhsa mar chuid de chultúr na hÉireann riamh agus tá an damhsa traidisiúnta athraithe ó bhonn mar gheall ar chomh maith is a d’éirigh le Riverdance. Go traidisiúnta is breá le daoine aghaidh a thabhairt ar an teach tábhairne agus caitheamh aimsire náisiúnta de chineál ar leith é “dul i gcomhair pionta”. Tá breis agus 10 000 teach tábhairne in Éirinn; bíonn ceol beo traidisiúnta agus ceol nua-aimseartha ina lán acu mar aon le bia tábhairne. Is ionad gan cead caite tobac gach teach tábhairne agus bialann in Éirinn anois.

Tá an-tóir ar an bpeil Ghaelach, ar an iománaíocht agus ar an gcamógaíocht. Is spóirt thraidisiúnta dhúchasacha de chuid na hÉireann agus na nGael thar lear iad. Tugtar tacaíocht mhaith don iascaireacht, seoltóireacht, rásaíocht capall, foghlaeireacht, clársheoltóireacht, cnocadóireacht agus spóirt aitheanta.

Airgeadra

Is ballstát den limistéar euro é Poblacht na hÉireann. Is é an euro an t-aonad airgeadra

Naisc:

Clárú breithe

Caithfidh tú breith do linbh a chlárú tráth nach déanaí ná trí mhí tar éis a mbreithe. Is ceanglas dlíthiúil in Éirinn é breith a chlárú, ach beidh teastas breithe ag teastáil uait freisin chun do leanbh a chlárú ar scoil, chun iarratas a dhéanamh ar phas agus chun críocha eile nach iad. (I gcás sochar linbh, déanfar teagmháil leat go huathoibríoch ach a gcláróidh tú an bhreith). Áirítear ar an teastas breithe an fhaisnéis maidir leis an leanbh agus na tuismitheoirí a thugtar nuair a dhéantar an clárúchán, mar sin ní foláir faisnéis chruinn a thabhairt. Is deacair na sonraí a athrú tar éis don chlárú tosaigh a bheith déanta.

Póstaí

18 mbliana is ea an aois íosta le pósadh in Éirinn de réir an dlí. Ón 5 Samhain 2007 ní mór d’aon duine a phósann i bPoblacht na hÉireann (bídís ina saoránaigh de chuid na hÉireann nó de thír eile) fógra trí mhí a thabhairt sula bpósann siad. Ní mór duit an fógra seo a dhéanamh i bpearsa i láthair Cláraitheoir ar bith. Tá bealaí dlíthiúla éagsúla ann le pósadh in Éirinn; is féidir leat searmanas reiligiúnach nó searmanas sibhialta a roghnú. Tugann an Cláraitheoir Foirm um Chlárú Pósta (MRF) duit, tar éis fógra fháil uait, agus leis seo tugtar údarú duit pósadh. Tugann tú é seo do shollúnóir an phósta. Tar éis an tsearmanais pósta, ba cheart an Fhoirm um Chlárú Pósta chomhlánaithe a thabhairt do Chláraitheoir, laistigh de mhí amháin ón searmanas pósta, chun an phósadh a chlárú.

Básanna

Féadfar básanna a chlárú in aon oifig Cláraitheora. Má tharlaíonn an bás lasmuigh d’ospidéal is iondúil gurb é neasghaol nó dlúthchara teaghlaigh a chláraíonn an bás. Eisíonn an dochtúir atá ag freastal ar an duine éagtha teastas dochtúra duit, agus beidh ort an teastas sin a chur isteach nuair a bheidh an bás á chlárú. Ní ghearrtar aon táille as bás a chlárú in Éirinn.

Chun tuilleadh faisnéise a fháil faon gcaoi ar cheart leanbh nuabheirthe, pósadh nó bás a chlárú, déan teagmháil le: Oifig an Chláraitheora Ghinearálta, Oifigí an Rialtais

https://www.gov.ie/en/campaigns/af7893-general-register-office

Naisc: