Lífs- og starfsskilyrði: Ísland

Framkvæmd

Einstaklingur í starfsnámi skal að minnsta kosti fá greidd lágmarkslaun samkvæmt ákvæðum viðeigandi kjarasamninga. Stéttarfélög á Íslandi veita upplýsingar um mismunandi kjarasamninga.

Vinnuskilyrði og lífskjör

engar upplýsingar tiltækar

Hvar á að finna tækifæri

Einstaklingur í starfsnámi skal fá greidd laun að minnsta kosti í samræmi við ákvæði kjarasamninga um lágmarkslaun. Stéttarfélög á Íslandi veita upplýsingar um mismunandi kjarasamninga. 

Fjármögnun og stuðningur

engar upplýsingar tiltækar

Vinnuskilyrði og lífskjör

N/A.

Hvar á að finna tækifæri

IÐAN fræðslusetur, Iðan fræðslusetur, veitir upplýsingar um fyrirtæki innan ólíkra starfsgreina sem hafa boðið upp á lærlingsstöður, mat og viðurkenningu á erlendri menntun.

Lærlingsstöður eru stundum auglýstar í atvinnuauglýsingum dagblaða og/eða á vefsíðum fyrir vinnumiðlanir, sjá Aðrar vinnumiðlanir | Vinnumálastofnun.

Erasmus + í aðseturslandi umsækjanda.

Menntasjóður íslenskra námsmanna Menntasjóður Námsmanna, ríkisborgarar innan EES gætu uppfyllt skilyrði til láns.

Fjármögnun og stuðningur

/

Mælt er með því að tryggja sér húsnæði áður en flutt er til Íslands, þó raunin sé að það er ekki alltaf hægt. Fyrstu dagana í nýju landi er hægt að panta gistingu á gistiheimili, farfuglaheimili, eða á Airbnb á meðan leitað er að húsnæði.

Leigumarkaðurinn er erfiður á Íslandi, eftirspurn mun meiri en framboð og leiguverð þ.a.l. hátt. Leiguverð er hæst í miðborg Reykjavíkur og nærumhverfi. Alla jafna er leiguverð lægra utan höfuðborgarsvæðis. 

Húsnæði er hægt að leigja af einstaklingum, fyrirtækjum, leigufélögum og sveitarfélögum.

Það verður sífellt algengara að auglýsa leiguhúsnæði á samfélagsmiðlum, til dæmis í hópum/grúppum. Ef notuð eru leitarorð á borð við: leiga eða húsnæði má finna hópa og óska eftir því að gerast meðlimur.

Þjónusta leigumiðlana er einnig í boði fyrir einstaklinga í húsnæðisleit.

Hlekkir:

Eyðublað leigusamnings: www.stjornarradid.is/library/06-Eydublod/Husaleigusamningur_29012019_FORM.pdf ​

Morgunblaðið: Leigueignir - mbl.is

Hostel á Íslandi: Hostelling International Iceland | Reservation for HI Hostels in Iceland.

Félagsstofnun stúdenta: Student Housing Reykjavik Iceland | Félagsstofnun stúdenta (studentagardar.is)

Félagsstofnun stúdenta, Akureyri: English | Félagsstofnun Stúdenta Akureyri (festaha.is)

Háskólinn í Reykjavík: Student housing | Reykjavik University (ru.is)

Búseti: Main information (buseti.is)

Húsnæðis- og mannvirkjastofnun: Leiga íbúðarhúsnæðis | Ísland.is

Leigulistinn: Leigulistinn

Alma leigufélag: Finndu þitt heimili hjá okkur | Íbúðir til leigu | Alma íbúðafélag

My igloo: Igloo Leiguvefur

Multicultural Information Centre: https://mcc.is/living-in-iceland/housing/renting

Leikskóli:

Fyrsta menntunarstig barna frá 1, 2 ára til 6 ára hefst í leikskóla sem ýmist eru reknir af sveitarfélögum eða einkaaðilum. Hægt er að sækja um leikskólapláss fyrir barn strax frá fæðingu, eða um leið og það hefur fengið kennitölu. Kostnaður við leikskólapláss er skipt milli foreldra og sveitarfélags og afsláttur jafnan veittur ef foreldrar eiga fleiri en eitt barn á sama leikskóla. Upplýsingar um leikskóla og umsóknareyðublöð má finna á vefsíðu viðkomandi sveitarfélags.

Grunnskóli

Það er tíu ára skólaskylda á Íslandi frá 6 – 16 ára. Sveitarfélög reka flesta grunnskóla á Íslandi en einnig eru til nokkrir einkareknir grunnskólar. Upplýsingar um grunnskóla og skráningu er að finna á vefsíðu viðkomandi sveitarfélags.

Menntamalaráðuneytið gefur út aðalnámskrá grunnskóla í samræmi við reglur Stjórnarráðsins: Stjórnarráðið | Námskrár (stjornarradid.is).

Framhaldsskólar

Framhaldsskólar eru reknir af ríkinu. Upplýsingar um skóla, umsóknareyðublöð og aðrar upplýsingar má finna á vef Menntamálastofnunar: Directorate of Education | Menntamálastofnun (mms.is).

Hlekkir:

Information on upper secondary schools: Directorate of Education | Menntamálastofnun (mms.is)

National Curriculum Guide for Compulsory Schools: Stjórnarráðið | Námskrár (stjornarradid.is)

Innleiðing meginreglunnar um frjálsa för fólks sem eins af hornsteinum Evrópusambandsins hefur leitt til fjölmargra hagnýtra reglna til að tryggja að borgarar geti ferðast auðveldlega og óhindrað til allra aðildarríkja Evrópusambandsins. Það er orðið mun auðveldara að ferðast þvert yfir Evrópusambandið á einkabílnum. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins hefur sett sameiginlegar reglur um gagnkvæma viðurkenningu á ökuskírteinum, gildi bifreiðatrygginga og möguleikann á því að skrá bílinn þinn í dvalarlandi þínu.

Ökuskírteinið þitt í Evrópusambandinu

Evrópusambandið hefur kynnt til sögunnar samræmt skírteini og lágmarkskröfur til að fá bílpróf. Það ætti að hjálpa til við að halda hættulegum ökumönnum af vegum Evrópu - hvar svo sem þeir taka bílprófið.

Frá 19. janúar 2013 hafa öll ökuskírteini, sem gefin eru út af löndum í Evrópusambandinu, sama útlit og áferð. Skírteinin eru prentuð á plaststykki af sömu stærð og lögun og greiðslukort.

Settar hafa verið reglur um samræmdan gildistíma ökuskírteina og er hann á bilinu 10 til 15 ár fyrir mótorhjól og fólksbíla. Það gerir yfirvöldum kleift að uppfæra ökuskírteinið reglulega með nýjum öryggiseiginleikum svo erfiðara sé að falsa þau eða breyta þeim ­- svo óhæfir eða bannaðir ökumenn eigi erfiðara með að plata yfirvöld í heimalandi sínu eða annars staðar í Evrópusambandinu.

Nýja evrópska ökuskírteinið hjálpa einnig við að standa vörð um berskjalaða vegfarendur með því að veita stigvaxandi aðgang að mótorhjólum og öðrum aflknúnum ökutækjum á tveimur hjólum. Þetta „stigvaxandi aðgangskerfi“ þýðir að bílstjórar þurfa að öðlast reynslu á aflminni hjólum áður en þeir fá aðgang að aflmeiri vélum. Reiðhjól með hjálparvélum mynda einnig sérstakan flokk sem kallast AM.

Þú þarft að sækja um skírteini í landinu þar sem þú býrð venjulega eða reglulega. Að jafnaði er það landið þar sem þú býrð í að minnsta kosti 185 daga á hverju almanaksári vegna persónulegra eða vinnutengdra tengsla.

Ef þú hefur persónuleg/vinnutengd tengsl við 2 eða fleiri Evrópusambandslönd er aðsetur þitt yfirleitt þar sem þú hefur persónuleg tengsl, svo fremi sem farir þangað reglulega. Þú þarft ekki að uppfylla þetta síðasta skilyrði ef þú býrð í Evrópusambandslandi í tiltekinn tíma starfa þinna vegna.

Ef þú flytur til annars Evrópusambandslands til að fara í háskóla breytist vanalegt aðsetur þitt ekki. En þú getur sótt um öskuskírteini í gistiríkinu ef þú getur sýnt fram á að þú hafir verið þar við nám í að minnsta kosti 6 mánuði.

Bíllinn þinn skráður í gistiríkinu

Ef þú flytur varanlega til annars Evrópusambandslands og tekur bílinn þinn með þér ættir þú að skrá bílinn þinn þar og greiða skatta af honum í nýja landinu.

Það eru engar sameiginlegar Evrópusambandsreglur um skráningu ökutækja og tengda skatta. Sum lönd eru með reglur um skattaundanþágu fyrir skráningu ökutækja þegar flutt er varanlega með bíl frá einu landi til annars.

Til að eiga rétt á skattaundanþágu verður þú að athuga gildandi tímafresti og skilyrði í landinu sem þú ætlar að flytja til.

Skoðaðu heildarreglur og tímafresti hjá innlendum yfirvöldum https://europa.eu/youreurope/citizens/vehicles/registration/registration-abroad/index_en.htm.

Bifreiðatrygging

Borgarar Evrópusambandsins geta tryggt bílinn sinn í hvaða landi Evrópusambandsins sem er að því gefnu að tryggingafyrirtækið, sem valið er, hafi leyfi frá innlendu yfirvaldi gistiríkisins til að gefa út viðeigandi tryggingaskírteini. Fyrirtæki í öðru aðildarríki hefur aðeins heimild til að selja skyldutryggingar með einkaréttarábyrgð ef tiltekin skilyrði eru uppfyllt. Tryggingin er gild í öllu Evrópusambandinu óháð því hvar slys á sér stað.

Skattlagning

Virðisaukaskattur eða vsk. á vélknúin ökutæki er venjulega greiddur í landinu þar sem bílinn er keyptur þó að virðisaukaskattur sé greiddur í ákvörðunarlandinu við tilteknar aðstæður.

Frekari upplýsingar um hvaða reglur gildi þegar ökutæki er keypt í einu aðildarríki Evrópusambandsins en það á að skrá það í öðru aðildarríki ESB má finna á þessum hlekk https://europa.eu/youreurope/citizens/vehicles/registration/taxes-abroad/index_en.htm.

Hjá Þjóðskrá: https://www.skra.is má finna upplýsingar um skráningu einstaklinga sem flytja til Íslands. Einstaklingum er bent á að fylgja vandlega þeim leiðbeiningum sem við eiga hverju sinni.

Dvalarleyfis er krafist fyrir einstaklinga sem koma til landsins frá löndum utan EES svæðisins. Hjá Útlendingastofnun: Útlendingastofnun má finna upplýsingar og eyðublöð. 

Dvöl umfram 3 – 6 mánuði án lögheimilisskráningar hjá Þjóðskrá er ólögleg og hefur áhrif á réttindi fólks. Réttur til opinberrar þjónustu og aðstoðar er yfirleitt háð því að viðkomandi sé með skráð lögheimili og því er ráðlegt að lögheimili sé skráð hið fyrsta ef fólk hyggur á búsetu á Íslandi.

Hlekkir:

Mikilvægi gagnsærrar og gagnkvæmrar viðurkenningar á prófskírteinum er mjög mikilvægur þáttur í frjálsri för launþega

Möguleikinn á því að öðlast viðurkenningu á menntun og færni getur leikið mikilvægt hlutverk við ákvarðanatöku einstaklinga um að þiggja starf í öðru landi ESB. Því er nauðsynlegt að búa til evrópskt kerfi sem tryggir gagnkvæma viðurkenningu á faglegri menntun og hæfi í mismunandi aðildarríkjum. Aðeins slíkt kerfi mun tryggja að skortur á viðurkenningu á faglegri menntun og hæfi verði að hindrun fyrir frjálst flæði launþega í Evrópusambandinu.

Helstu meginreglur um viðurkenningu á faglegri menntun og hæfi í Evrópusambandinu

Grunnreglan er sú að allir borgarar Evrópusambandsins ættu að geta unnið við sitt fag án takmarkana í öllum aðildarríkjum. Því miður hindra innlendar kröfur um aðgengi að tilteknum starfsstéttum í gistiríkinu oft innleiðingu þessarar meginreglu í reynd.

Til að sigrast á því hefur Evrópusambandið komið á fót kerfi til viðurkenningar á faglegri menntun og hæfi. Innan þessa kerfis er gerður greinarmunur á lögvernduðum starfsgreinum (starfsgreinar þar sem ákveðinnar menntunar er krafist í lögum) og starfsgreina sem ekki njóta lögverndunar í aðildarríkjunum.

Skref í átt að gagnsæi í menntun og hæfi í Evrópu

Evrópusambandið hefur tekið mikilvæg skref í átt að því markmiði að ná fram gagnsæi á sviði faglegrar menntunar og hæfis í Evrópu:

• Aukið samstarf á sviði verknáms og starfsmenntunar til að sameina öll verkfæri til að ná fram gagnsæi vottorða og prófskírteina í einu, notendavænu verkfæri. Þar má nefna til dæmis evrópsku ferilskrána og Europass-námskeið.
• Mótun áþreifanlegra aðgerða á sviði viðurkenningar og gæði verknáms og starfsmenntunar.

Handan munar á mennta- og starfsmenntakerfum í Evrópusambandinu

Enn er verulegur munur á mennta- og starfsmenntakerfum í aðildarríkjum Evrópusambandsins. Við síðustu stækkun Evrópusambandsins, jókst þessi fjölbreytni enn frekar með löndum með mismunandi hefðir á sviði menntunar. Það kallar á sameiginlegar reglur til að tryggja viðurkenningu á menntun og hæfi.

Til að sigrast á þessari fjölbreytni í innlendum stöðlum um menntun og hæfi, fræðsluaðferðum og starfsmennt hefur framkvæmdastjórn Evrópusambandsins kynnt til sögunnar fjölmörg verkfæri til að tryggja betri gagnsæi og viðurkenningu á menntun á hæfi, bæði í akademískum og faglegum tilgangi.

1. Evrópski viðmiðaramminn um menntun og hæfi

Evrópski viðmiðaramminn um menntun og hæfi er algjört forgangsmál fyrir framkvæmdastjórn Evrópusambandsins í ferlinu við viðurkenningu á faglegri menntun og hæfi. Meginmarkmið rammans eru að búa til tengingar á milli mismunandi innlendra hæfiskerfa og tryggja snurðulausa yfirfærslu og viðurkenningu á prófskírteinum.

2. NARIC upplýsingaskrifstofur (e. The National Academic Recognition Information Centres)

Samstarfsneti NARIC upplýsingaskrifstofa var komið á fót árið 1984 að frumkvæði framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins. NARIC veitir ráðgjöf um akademíska viðurkenningu á námstíma erlendis. NARIC upplýsingaskrifstofurnar eru staðsettar í öllum aðildarríkjum ESB og EES löndunum og leika mikilvægt hlutverk í ferlinu við viðurkenningu á menntun og hæfi í Evrópusambandinu.

3. Evrópskt viðurkenningarkerfi fyrir námseiningar (ECTS)

Evrópska viðurkenningarkerfið fyrir námseiningar miðar að því að auðvelda viðurkenningu á námstíma erlendis. Kerfið var kynnt til sögunnar 1989 og virkar þannig að það inniheldur námslýsingu ásamt námseiningum fyrir alla hluta námsins. Það er lykilþáttur í hinu viðfræga skiptinámskerfi Erasmus.

4. Europass

Europass er tól til að tryggja gagnsæi faglegrar færni. Það samanstendur af fimm stöðluðum skjölum

• ferilskrá (curriculum vitae),
• ritli fyrir fylgibréf,
• viðauka með starfsmenntaskírteini,
• viðauka með prófskírteinum
• Europass-starfsmenntavegabréfi.

Europass kerfið gerir aðilum fært að átta sig með auðveldum og skýrum hætti á færni og menntun einstaklinga í mismunandi hlutum Evrópu. Europass-miðstöðvum hefur verið komið á fót í öllum löndum Evrópusambandsins og evrópska efnahagssvæðisins sem fólk getur leitað til með fyrirspurnir um Europass-kerfið.

Sérstök ákvæði eru í íslenskri vinnuverndarlöggjöf um vinnu barna og unglinga undir 18 ára aldri. Samkvæmt þeim þarf sérstakt leyfi frá Vinnueftirliti til þess að ráða börn undir 13 ára aldri til vinnu og einungis má ráða börn undir 15 ára aldri til léttari starfa. Vinnutími unglinga, 15-18 ára, takmarkast við 40 klst. á viku og almennt er óheimilt að láta unglinga vinna á tímabilinu frá kl. 22 til kl. 6.   

Ráðningarsamningar geta ýmist verið munnlegir og skriflegir í byrjun ráðningarsambands. Samkvæmt ákvæðum í almennum kjarasamningum verður þó að útbúa skriflegan ráðningarsamning innan 2 mánaða frá því að launamaður hefur störf ef viðkomandi er ráðinn lengur en í 1 mánuð og vinnur að jafnaði lengur en 8 stundir á viku. Ráðningasamningar geta ýmist verið ótímabundnir eða til ákveðins tíma, algengt er að fólk sé í fullu starfi en nokkuð er líka um hlutastörf.

Verktaka hvers konar er orðin algengari en áður en einyrkjar eða sjálfstætt starfandi einstaklingar bera sjálfir ábyrgð á að greiða skatta og gjöld af tekjum sínum til ríkissjóðs. Sjá   https://www.island.is/en/business_and_inndustry/business/self_employed.

Tiltekin lagaleg skilgreining á „árstíðabundnum starfsmanni“ er ekki fyrir hendi í íslenskum lögum. Laun og aðrir ráðningarskilmálar, sem kveðið er á um í kjarasamningum aðila vinnumarkaðarins, eru lágmarkskröfur að lögum og gilda um alla starfsmenn. Kjarasamningar eru sjálfkrafa bindandi fyrir alla starfsmenn og vinnuveitendur sem starfa í viðkomandi geira og á viðkomandi landsvæði samkvæmt lögum nr. 55/1980.

Hlekkir:

Undirritaður ráðningarsamningur staðfestir ráðningasamband milli starfsmanns og vinnuveitanda, og ákvæði ráðningarsamnings. Ef einstaklingur er ráðin/n lengur en í 1 mánuð og vinnur að jafnaði lengur en 8 stundir á viku, skal útbúa skriflegan ráðningarsamning og staðfesta með undirritun eigi síðar en tveimur mánuðum eftir að einstaklingur hóf störf. Innihald ráðningarsamnings skal vera samkvæmt ákvæðum gildandi kjarasamninga þegar kemur að launum, launataxta, vinnutíma, frídagar og launað leyfi, laun í veikindum og svo framvegis.

Ráðningarsamningur skal innihalda:

• Nöfn og kennitölur starfsmanns og fyrirtækis.
• Heimilisfang vinnustaðar.
• Titill, staða, eðli eða tegund starfs sem starfsmaður er ráðinn í eða stutt útlistun eða lýsing á starfinu.
• Fyrsti starfsdagur.
• Lengd ráðningar sé hún tímabundin.
• Orlofsréttur.
• Uppsagnarfrestur af hálfu vinnuveitanda og starfsmanns.
• Mánaðar- eða vikulaun, t.d. með tilvísun til launataxta, mánaðarlaun sem yfirvinna er reiknuð af, aðrar greiðslur eða hlunnindi svo og greiðslutímabil.
• Lengd venjulegs vinnudags eða vinnuviku.
• Lífeyrissjóður.
• Tilvísun til gildandi kjarasamnings og hlutaðeigandi stéttarfélags. 

Ráðningarsamningar sem standast ekki ákvæði kjarasamninga eru ógildir. 

Hlekkir:

Vinnumálastofnun býður upp á þjónustu fyrir öryrkja og aðra atvinnuleitendur með skerta starfsgetu. Þjónustan er tvískipt og fer eftir þjónustuþörf hvers og eins.  Annars vegar er um að ræða sérhæfða ráðgjöf og stuðning við atvinnuleitina og hins vegar þjónustu AMS, ,,Atvinnu með stuðningi“ sem felst í aðstoð við atvinnuleitina, stuðningi og eftirfylgni á vinnustað.

Stofnunin hefur einnig umsjón með vinnusamningum öryrkja.  Samningurinn felst í því að atvinnurekandi sem ræður einstakling til vinnu fær endurgreitt ákveðið hlutfall af launum og launatengdum gjöldum vegna viðkomandi. Frá og með 1. september 2025 hefur Vinnumálastofnun einnig umsjón með Virknistyrk sem stendur atvinnuleitendum með hlutaörorku til boða. 

Öryrkjabandalag Íslands eru hagsmuna- og mannréttindasamtök fatlaðs fólks. Félagið býður meðal annars upp á ráðgjöf félagsráðgjafa og lögfræðinga. 

Hlekkir:

Um er að ræða fernskonar rekstrarform einkafyrirtækja á Íslandi:

• Einstaklingsfyrirtæki eru skráð og rekin undir nafni stofnandans.
• Einkahlutafélög geta verið í eigu eins eða fleiri einstaklinga, lágmarkshöfuðstóll 500.000 kr.
• Hlutafélög. Þetta form hentar betur stórum fyrirtækjum enda eru gerðar strangari kröfur um ýmis formsatriði í þeim en í öðrum félögum.
• Sameignarfélög eru félög í eigu tveggja eða fleiri einstaklinga eða fyrirtækja.

Sjálfstætt starfandi einstaklingur með búsetu í aðildarríki ESB/EES er hyggst veita þjónustu á Íslandi má koma til landsins án sérstaks leyfis og dvelja í allt að þrjá mánuði. Ef þjónustan er veitt lengur en þrjá mánuði verður hann að skrá sig hjá Þjóðskrá. Ef hann hefur menn í vinnu getur hann tekið þá með sér til að veita þá þjónustu sem um ræðir. Ef starfsmennirnir eru þegnar ESB/EES ríkja geta þeir dvalist hér allt að þrjá mánuði án dvalarleyfis. Ef þeir hyggjast dveljast hér lengur en þrjá mánuði verða þeir einnig að skrá sig hjá Þjóðskrá. 

Allir þegnar ESB/EES ríkja mega hefja eigin atvinnurekstur á Íslandi. Til að gera það verða þeir að hafa samband við ýmsar stofnanir. Fyrst ber að nefna Ríkisskattstjóra, en þar þarf að skrá reksturinn og þar er einnig veitt ráðgjöf í sambandi við skattamál.

Fyrirtæki eða einstaklingur sem hyggst senda starfsmann/menn til Íslands í stuttan tíma ber að tilkynna það til Vinnueftirlitsins. Sjá frekari upplýsingar um skráningu á útsendum starfsmönnum hér: https://posting.is/en.

Hlekkir:

Aðilar vinnumarkaðarins semja um laun og önnur atriði er snerta atvinnu í kjarasamningum. Laun og starfskjör þín mega aldrei vera lakari en kveðið er á um í kjarasamningum. Lágmarkslaun eru því umsamin í hverri grein vinnumarkaðarins af aðilum hans og kunna að vera mishá milli starfsgreina. Atvinnurekendur verða að virða lágmarkstaxta viðkomandi kjarasamninga er þeir semja um kjör við einstaka launamenn.

Í kjarasamningum eru venjulega tilgreind lágmarkslaun fyrir þá sem eru 14 ára og eldri. Upplýsingar um launataxta og vinnutíma fást hjá stéttarfélögunum eða samtökum þeirra.

Samkvæmt kjarasamningum verður að leggja fram skriflega staðfestingu um laun (launaseðil) þegar þau eru greidd. Starfsmenn geta beðið fulltrúa stéttarfélagsins að kanna hvort laun og frádráttarliðir eru rétt reiknaðir á launaseðli.

 Á skriflega launastaðfestingu verður að skrá eftirfarandi atriði að lágmarki:

• Nafn og heimilisfang atvinnurekanda og nafn starfsmanns.
• Tímabilið eða vinnuna sem greitt er fyrir.
• Heildarupphæð launanna, skipt niður í dagvinnu, eftirvinnu o.s.frv.
• Launataxtann sem greitt er eftir og fjölda unninna vinnustunda.
• Frádráttarliði ásamt skýringum, t.d. tekjuskatt, lífeyrissjóðsgreiðslu og greiðslu til stéttarfélags.
• Orlofsgreiðsla.
• Sérhver bónusgreiðsla, styrkgreiðsla eða aðrar greiðslur sem launamaður á rétt á.
• Nettófjárhæðin sem greidd er starfsmanninum.

Á íslenskum vinnumarkaði eru laun yfirleitt greidd inn á bankareikning launamanns. Í kjarasamningum er yfirleitt tekið fram að laun eigi að greiða mánaðarlega, á fyrsta virka degi eftir að mánuðinum lýkur sem launin eru greidd fyrir. Í sumum greinum eru laun greidd hálfsmánaðar- eða vikulega.

Hlekkir:

Samkvæmt ákvæðum kjarasamninga skal meðalhámarksvinnutími á viku á fjögurra mánaða viðmiðunartíma ekki vera meiri en 48 stundir á hverju sjö daga tímabili, þ.m.t. yfirvinna. Vinnutími skal í þessu samhengi teljast virkur vinnutími. Vinnutíma skal hagað þannig að á hverjum 24 klukkustunda degi fái starfsmaður að minnsta kosti 11 klukkustunda samfellda hvíld. Ef hægt er að koma því við skal daglegur hvíldartími vera á  tímabilinu frá kl. 23 að kvöld til kl. 6 að morgni. Starfsmenn eiga líka rétt á hvíldarhléi í a.m.k. 15 mínútur á hverjum vinnudegi sem stendur lengur en 6 klukkustundir. Kaffitímar og matarhlé teljast hlé. Fyrir hvert 7 daga tímabil skal starfsmaður hafa a.m.k. einn dag frían, sem er í beinum tengslum við daglegan hvíldartíma.

Næturstarfsmenn teljast þeir sem vinna lengur en 3 klukkustundir á bilinu frá kl. 23 að kvöldi til kl. 6 að morgni, á þann hátt að það er fastur liður í starfinu. Atvinnurekendum ber að gera allt sem með sanngirni verður krafist til að tryggja að 'venjulegur' vinnutími næturstarfsmanna verði ekki lengri en 8 stundir af hverjum 24 stundum.

Hádegisverðarhlé er mislangt eftir atvinnugreinum, frá 30 mínútum upp í 60 mínútur, og skal það tekið á milli klukkan 11:30 og 13:30 án þess að greitt sé fyrir. Venjulega eru innifaldir tveir kaffitímar í dagvinnu og skal annar þeirra tekinn fyrir hádegi en hinn síðdegis. Lengd kaffitíma er á bilinu 15 til 35 mínútur, mismunandi eftir kjarasamningum

Dagvinnutími er venjulega 40 stundir á viku samkvæmt kjarasamningum, sem skipt er í fimm 8 stunda vinnudaga frá mánudegi til föstudags. Samkvæmt kjarasamningum telst fullt starf vera 173,33 vinnustundir á mánuði (40 stundir á viku). Vinna umfram þessi mörk er greidd sem hundraðshluti dagvinnukaups og greidd sem yfirvinna. Það telst yfirvinna ef unnið er lengur en 8 stundir á dag eða ef vinnan er unnin utan marka dagvinnutímans samkvæmt skilgreiningu í kjarasamningum.

Yfirvinnukaup er skilgreint þannig að kaup fyrir eina vinnustund jafngildir 1,0385% mánaðarlauna fyrir dagvinnu. Yfirvinna sem reiknuð er með þessum hætti ofan á dagvinnukaup er lágmarkskaup fyrir vinnu unna á yfirvinnutímabilum.

Fólk í vaktavinnu fær greitt sérstakt álag fyrir þá vinnu sem fellur utan venjulegs dagvinnutíma. Almennt er álagið að lágmarki 33% fyrir tímabilið kl. 17-24 mánudaga til föstudaga og 45% fyrir tímabilið kl. 00-08 alla daga svo og um helgar.

Hlekkir:

Allir launamenn eiga rétt á orlofi og orlofslaunum, að lágmarki tvo vinnudaga fyrir hvern einn mánuð sem unninn er á undanfarandi orlofsári (1. maí til og með 30. apríl).

Lágmarksorlof hvert ár er því 24 virkir dagar. 

Samkvæmt lögum á að reikna orlofsgreiðslu við hverja launagreiðslu, að lágmarki 10,17% af heildarlaunum. Með þeim hætti er tryggt að árleg orlofsgreiðsla samsvari 24 vinnudögum. Orlof skal tekið á tímabilinu 2. maí til 15. september ár hvert og skal starfsmönnum ávallt tryggður réttur til 14 daga orlofstöku á sumarfrístíma að lágmarki. Atvinnurekandi ákveður í samráði við starfsmenn sína hvenær þeir fara í frí á sumarfrístíma.

Almennir frídagar eru nýársdagur (1. janúar) (stórhátíðardagur), skírdagur, föstudagurinn langi (stórhátíðardagur), annar í páskum, sumardagurinn fyrsti (fyrsti fimmtudagur eftir 18. apríl), alþjóðlegur frídagur verkafólks (1. maí), uppstigningardagur, hvítasunnudagur (stórhátíðardagur), annar í hvítasunnu, þjóðhátíðardagur Íslendinga (17. júní) (stórhátíðardagur), frídagur verslunarmanna (1. mánudagur í ágúst), aðfangadagur frá kl. 12 á hádegi (24. desember) (stórhátíðardagur), jóladagur (25. desember) (stórhátíðardagur), annar í jólum (26. desember), gamlársdagur frá kl. 12 á hádegi (31. desember) (stórhátíðardagur). 

Yfirvinnukaup er greitt fyrir vinnu á almennum frídögum en á stórhátíðardögum bætist við sérstakt stórhátíðar álag. 

Réttur til og lengd veikindaleyfis er mismunandi eftir kjarasamningum. T.d. eiga opinberir starfsmenn almennt meiri veikindarétt en starfsmenn á almennum markaði. Almennt gildir þó að veikindaréttur starfsmanns eykst eftir því sem hann vinnur lengur hjá sama atvinnurekanda. Lágmarksréttur eru 2 dagar fyrir hvern unninn mánuð. 

Foreldri á einnig rétt á 12 dögum vegna veikinda barna undir 13 ára aldri á hverju 12 mánaða tímabili. 

Samkvæmt lögum eiga allir foreldrar rétt á fæðingarorlofi. Hvort foreldri á rétt á 6 mánuðum í fæðingarorlof og heildarréttur tveggja foreldra er því 12 mánuðir. Heildarréttur vegna fæðingar eða ættleiðingar barns er því 12 mánuðir. Réttur til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði í fæðingarorlofi fer eftir stöðu foreldris á vinnumarkaði, þ.e. hvort viðkomandi er á vinnumarkaði, heimavinnandi eða í námi. 

Foreldrar eiga líka rétt á svokölluðu foreldraorlofi í allt að 4 mánuði til að annast barn sitt. Rétturinn fellur niður við 8 ára aldur barnsins. Foreldraorlofi fylgir ekki réttur til greiðsla úr Fæðingarorlofssjóði eða öðrum opinberum sjóðum. 

Námsleyfi á launum tíðkast almennt ekki á almennum vinnumarkaði. Opinberir starfsmenn með háskólamenntun eiga hins vegar samkvæmt kjarasamningum rétt á launuðu námsleyfi eftir 4 ár í starfi hjá sömu stofnuninni. Lengd leyfisins og ávinnsla þess er mismunandi milli starfsstétta.

Hlekkir:

Almennt gildir á almennum vinnumarkaði að ótímabundnum ráðningarsamningi má segja upp af hvaða orsökum sem er, hvort sem er af atvinnurekanda eða starfsmanni, með ákveðnum uppsagnarfresti sem tiltekinn er í viðkomandi kjarasamningi. Á þessari reglu eru þó nokkrar takmarkanir sem eiga að vernda til dæmis vanfærar konur, starfsfólk í mæðra- eða feðraorlofi og trúnaðarmenn stéttarfélaga á vinnustöðum. 

Uppsögn verður að vera skrifleg og miðast við mánaðarmót (eða vikulok, ef það á við). Fái starfsmaður ekki formlega tilkynningu um uppsögn í síðasta lagi á síðasta vinnudegi mánaðarins, flyst uppsagnartilkynningin sjálfkrafa fram að næstu mánaðarmótum. Uppsagnarfrestur er allt frá einni viku upp í sex mánuði (algengt er að hann sé þrír mánuðir), mismunandi eftir starfstíma og starfsaldri hjá viðkomandi fyrirtæki.

Ráðningarsamningur gildir óbreyttur fram að lokum uppsagnarfrestsins en samkvæmt því verða engar breytingar á réttindum og skyldum atvinnurekanda og starfsmanns á þeim tíma. Þeir geta hins vegar komið sér saman um að ljúka ráðningarsambandinu samstundis. 

Ef starfsmaður fer úr starfi án þess að tilkynna um það með réttum fyrirvara getur atvinnurekandi átt rétt á bótum. Í vissum tilvikum þarf ekki að hafa neinn fyrirvara á uppsögn, eins og t.d. þegar annar hvor aðilinn gerir sig sekan um fráleita háttsemi eða þegar vinnuaðstæður eru hættulegar eða ófullnægjandi.

Hvergi er nefndur í lögum eða í kjarasamningum á almennum vinnumarkaði neinn sérstakur eftirlaunaaldur en opinberir starfsmenn verða að láta af störfum við 70 ára aldur. Segja má að eftirlaunaaldur fari eftir reglum um réttindi til töku ellilífeyris. Flestir launamenn öðlast rétt til ellilífeyris frá almannatryggingum þegar þeir verða 67 ára. Þeir geta kosið að hefja töku lífeyris úr lífeyrissjóði þegar við 65 ára aldur eða dregið það til sjötugs. Sjómenn fá  ellilífeyrisrétt þegar þeir verða sextugir.

Öllum launamönnum er skylt greiða ákveðið hlutafall launa sinna í lífeyrissjóð.  Greiðslur úr lífeyrisjóði endurspegla framlag launamanns í gegnum árin þ.e. hversu lengi og mikið viðkomandi hefur greitt inn í sjóðinn og geta því verið mjög mismunandi. Það sama gildir um örorkulífeyri en þú átt rétt á slíkum greiðslum úr lífeyrissjóði ef starfsgeta skerðist vegna slyss eða sjúkdóma þannig að skerðingin sé metin til a.m.k. 50% varanlegrar örorku. 

Skv. lögum um almannatryggingar eiga þeir sem náð hafa 67 ára aldri og hafa búið á Íslandi í minnst 3 ár á aldrinum 16-67 rétt á ellilífeyri. Rétturinn reiknast í hlutfalli við fjölda ára sem viðkomandi hefur búið á Íslandi á aldrinum 16-67 ára, til þess að eiga fullan rétt verður viðkomandi að hafa búið í 40 ár á Íslandi. Greiðslur ellilífeyris úr almannatryggingum skerðast vegna tekna, t.d. launa eða lífeyrisgreiðslna úr lífeyrissjóði. Þeir sem eiga góð réttindi í lífeyrissjóði fá því lágar eða engar greiðslur úr almannatryggingakerfinu.

Hlekkir:

Stéttarfélög eru opin öllum sem vinna í viðkomandi atvinnugrein á svæði hvers félags í samræmi við nánari reglur í samþykktum þeirra. Ekki má neita umsækjendum um aðild vegna kyns, þjóðernis eða af öðrum slíkum ástæðum. Stéttarfélagsaðild er mjög almenn á Íslandi borið saman við flest önnur lönd eða um 85%. Hlutverk stéttarfélaga á íslenskum vinnumarkaði er að vinna að því að hækka laun félagsmanna og bæta kjör þeirra að öðru leyti, einkum með því að koma fram fyrir þeirra hönd í samningum við atvinnurekendur og samtök þeirra og með því að knýja á um réttindi þeirra i við setningu laga um atvinnumál. Stéttarfélög styðja einnig félagsmenn sína á ýmsan annan hátt t.d. fjárhagslega þegar veikindi eða önnur áföll koma upp. Félagsmenn geta líka fengið ýmsa styrki, algengt er t.d. að erlendir starfsmenn fái styrk til að fara á námskeið í íslensku.

Kjarasamningar ná til allra launamanna og veita þeim vernd hvort sem þeir eru aðilar að stéttarfélögunum eða ekki. Kjarasamningar eru gerðir af stéttarfélögum og samtökum atvinnurekanda í hverri grein og á hverju svæði. Samningar milli einstakra starfsmanna og atvinnurekanda eru ógildir uppfylli þeir ekki lágmarksréttindi samkvæmt viðkomandi kjarasamningi. 

Stéttarfélög hafa vald til að tilnefna trúnaðarmenn á hverjum vinnustað. Hlutverk trúnaðarmanna stéttarfélaganna er að taka á móti og meta kvartanir vegna ófullnægjandi kjara eða aðstæðna á vinnustað o.fl. Komist þeir að þeirri niðurstöðu að þær eigi við rök að styðjast, ber þeim að gera atvinnurekanda eða fulltrúa hans, t.d. verkstjóra, grein fyrir efni kvörtunar eða gera kröfu um úrbætur.

Hlekkir:

Verkföll og verkbönn hafa ekki verið algeng verkfæri við kjarasamningagerð á Íslandi en á undanförnum misserum hafa þó verkföll verið óvenju tíð. Aðgerðir af þessu tagi eru algengari í opinbera geiranum en á almennum vinnumarkaði. Stéttarfélög og samtök atvinnurekanda hafa vald til að lýsa yfir verkföllum og verkbönnum til að styðja við kröfur sínar í kjaradeilum og slá vörð um réttindi sín. Með orðinu “vinnustöðvun” er átt við verkbann atvinnurekenda og verkföll þar sem launamenn leggja niður vinnu að einhverju eða öllu leyti til að ná einhverjum sameiginlegum markmiðum.

Þegar búið er að skrifa undir kjarasamning frestar stéttarfélagið/fresta stéttarfélögin verkfalli að því tilskildu að ákvæði samningsins séu að fullu virt. Við venjulegar kringumstæður er einungis gripið til verkfallshótunar þegar stéttarfélag er að semja um nýjan kjarasamning. Verkföll eru leyfð samkvæmt lögum við þessar aðstæður en þó að því tilskildu að verkfallsákvörðunin byggist á leynilegri atkvæðagreiðslu með þátttöku a.m.k. 20% allra kosningafærra og að tillagan hafi verið samþykkt með meirihluta greiddra atkvæða.

Í verkfallstillögu verður að koma greinilega fram hvert markmiðið er og hvenær ætlunin er að hefja verkfallið. Samninganefnd eða gildir fulltrúar samningsaðila geta hvenær sem er aflýst verkstöðvun. Það er einnig hægt að fresta boðaðri eða hafinni vinnustöðvun hvenær sem er ef báðir aðilar koma sér saman um það.

Hlekkir: